Соотношение эстетического и социологического в татарской литературе 1920-30 годов

• Автор: Галимуллин, Фоат Галимуллинович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 1999
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 444 с.

Казан дэулэт педагогика университеты
Кулъязма хокукында
Галимуллин Фоат Галимуллинович
1920-30 еллар татар эдэбиятында эстетика Ьам социологиянец узара менэсэбэте
10.01.02. - Россия Федерациясе халыклары
эдэбияты
Филология фэннэре докторы дигэн гыйльми дэрэжр дэгъвалау очен диссертация
Казан
Эчтэлек
Кереш
Беренче булек. Эстетик фикер Ьэм социологизм
менэсэбэте
Икенче булек. Иж,ат ысуллары Ьэм социологизм
1. Традициялэр Ьэм ян,а. сэнгатьлелек чаралары
2. Реализм Ьэм романтизм менэсэбэте
©ченче булек. ©слуп хэрэкэте: аныц асылы Ьэм
алшартлары
Йомгак
Библиография

КЕРЕШ
Татар эдэбиятыныц тарихы зур, ул диета гасырлар белэн исэплэнэ. Урта гасырлардан алып егерменче гасырнын, соцгы елларына кадэр булган дэверлэрне ж,ентеклэп куздэн кичерсэц, пгул ачыклана: ж,эмгыять, аныц ядитэкче даирэлэре
Ьэрвакытта суз сангатенэ битараф карамаганнар. Ник дигэндэ, сонгатьнец бер утемле тере була рак, ул кешелэрнец акылына йэм хислэренэ тээсир итэ, аларда иж,тимагый ац тэрбияли, Идарэчелэрнец уз тирэлэрендэ сарай чичэннэре, шагыйрьлэре тотуы, аларны тэхетнец кечен ныгыту максатында файдаланулары билгеле нэрсэ. Димэк, адабиятньщ иж,тимагый эчтэлекле булуы, социаль эйэмиятка ия икэнлеге элек-электэн табигый кабул ителгэн.
Эдэби асэр фикер Ьэм хис берлеген тэшкил ита. Бу ике якньщ табигый ярашуы сэнгатьлелекнец кануны булып тора. Язучы, сурэтлэу очен тормыш куренешен, тема сайлауда чын магънэсендэ ирекле эш итэргэ тиеш булган кебек, шуларны сэнгатьча тормышка ашыруда да кемнен, да булса курсатмэларенэ мохтаж, булмый. Ул элеге эсарне иж,ат итунец уйланмасы барлыкка килганда ук ахыр натиж,эне якынча гына булса да куз алдына китерэ, ягъни укучыга

эдэбиятньщ, фэлсэфэнец, сэнаиг нэфисэнец сыйнфый керэштэ битарафлыгы, сафлыгы хакындагы сузлэргэ урын калдырмыйлар»1, дип язды.
Совет чоры эдэби эстетик фикеренец социальлек нигезенэ корылганлыгын раслауныщ бик гыйбрэтле мисалы сыйфатында Г.Ибрайимовныц замандашы М.Гафури чыгарган шигъри ж,ыентыкка (1932) язган бэялэмэсен курсэту да ж;итэр иде. «Карт шагыйрьнец яхшы сайланмасы» дип аталган бу мэкалэдэ болай диелэ: «Безнец совет шагыйрьнец бу сайланмасы безгэ узенец суз чибэрлеге, стиль уенчаклыгы, бетем гармониялэре, композиция шаянлыклары белэн тугел, бэлки узеннэн усэ-усэ Октябрьгэ килеп ж,итэ алуы, советны ж,ырлавы, совет очен кораш мотивларын массага ачуы, Ленин, Кызыл Армия, комсомоллар турында жднлы шигъри сурэтлэр аркылы укучыга тиешле мэгъналэрне бирергэ телэве белэн кадерле, шулар белэн кыйммэтле»2. Г.ИбраЬимов калэмдэше М.Гафури эсэрлэрендэ шигырь ечен иц кирэкле сэнгатьчэ хасиятлэрнец булмавын дерес билгелэгэн. Алардагы социаль эчтэлекне да тиешенчэ бэялэгэн. Хэзерге эстетик талэплэрдэн генэ тугел, шигъри эсэрлэргэ ул вакытта куелган бурычлардан чыгып Караганда да, ихтимал, узе да уйламастан, Г.ИбраЬимов елкэнрэк калэмдэшен тэнкыйтьлэп чыккан.
Э мена байтак талантлы шэхеслэребезне Г.ИбраЬимов максатка яраклы рэвештэ, аерым бер исеп белэн тэнкыйтьли, алай гына да тугел, аларга тамга салудан да узен тыеп кала алмый. Ф.Агиевны, мэсэлэн, «совет, пролетариат революциясенец ачык дошманы» дип, Г.Гобэйдуллинны, Кэбир Бэкерне - миллэтче, Сэйдэш картны
1 Эш//1920.-7 ноябрь.
2 Совет эдэбияты.-1933.-№2-3.-Б.117.