Трансформация метрики и ритмико-интонационные особенности современной таджикской поэзии (на примере творчества Мумина Каноата)

• Автор: Вахобов, Рустам Ильесович
• Шифр специальности: 10.01.08
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 188 с.

донишгох;и ДАВЛАТИИ миллим тодикистон
БА ДУКМИ ДА СТНА ВИС ВАХОБОВ РУСТАМ ИЛЬЁСОВИЧ
ПОЭТИКАИ ВАЗН ВА ХУСУСИЯТОИ РИТМЙ ДАР НАЗМИ МУОСИРИ ТОДИК
(ДАР МИСОЛИ АШЪОРИ МУЪМИН КАНО АТ)
10.01.08 - НАЗАРИЯИ АДАБИЁТ. МАТНШИНОСЙ
РИСОЛА
БАРОИ ДАРЁФТИ ДАРА ДА И ИЛМИИ НОМЗАДИ ИЛМХОИ
ФИЛОЛОГИЯ
РОХБАРИ ИЛМЙ:
ДОКТОРИ ИЛМХОИ ФИЛОЛОГИЯ, ПРОФЕССОР КУЧАРОВ АЛАМХОН
ДУШАНБЕ
ПОЗТИКАИ ВАЗН ВА ХУСУСИЯТХОИ РИТМИ ДАР НАЗМИ
МУОСИРИ тодик
(ДАР МИСОЛИ АШЬОРИ МУЬМИН КДНОАТ)
МУКАДДИМА з
БОБИ І. АРУЗИ НАВ ДАР НАЗМИ МУОСИРИ ТОДИК
1. Собикаи пайдоиш ва хусусиятхои куллии арузи нав. (7)
2. Арузи нав: имкониятхои ритми ва охангй. (31)
БОБИ II. ВАЗН ВА ХУСУСИЯТХОИ РИТМЙ ДАР АШЬОРИ
МУЬМИН КДНОАТ
1. Замина ва огози чустучухр дар такмили вазн ва ритми шеьр. (46)
2. Зухури мушаххасоти сабк дар вазну оханги ашьори Муьмин Ханоат. (65)
3. Таркибхои тозаи вазн ва хусусиятхои ритмй. (73)
4. Камоли махррати Муьмин Кдноат дар истифодаи вазн ва унсурхои дигари шеьр. (95)
III. КИТОБНОМА
IV. ДАДВАЛИ ВАЗНХОИ АШЬОРИ МУЬМИН КАНОАТ

МУЦАДДИМА
Ахамияти мавзуъ. Дар хамаи даврахои рушду тахаввули назми фор-сии тодикй хусусиятхои системаи классикии вазни шеър, яъе аруз яке аз мухимтарин мавзуъхои тахдидоти адабиётшиносй буд. Ба хусус, пас аз зухури шеъри нав ва ташаккули он ба унвони як падидаи адабй дар аввалхои дахаи шастуми асри гузашта, мавзуи тахаввули системаи классикии аруз ва таъини мизони мадбулият ва муваффадияти кушиш до и на-воварона дихати дорй кардани вазнхои дигари шеърй ба ъайри аруз, ахамияти хосеро доро гардид.
Ашъори Муъмин Кдноат, шоири бардастаи муосири тодик, ба дарадаи бештаре дарбаргирандаи хусусиятхои тахаввули вази ва ритми назми тодик дар давраи мавриди назар мебошад. Навоварй дар назми Муъмин Каноат хамрох бо робитаи мустахкам ва ногусастанй бо системаи суннатии вазн ва навъхои шеърй сурат гирифтааст. Хдмзамон, вай бо тадрибахои назми тодик махдуд нагардида ва ба таври фаъъол дар озмоишгохи эдодии худ бозёфтхои навоваронаи назми дахонй ва муосири форсиро ба кор гирифта, як мактаби нави назми муосири тодикро ташкил медихад, ки онро аз бисёр дихатхо системаи навоваронаи вазн мушаххас ва таъин менамояд.
Хдмзамон бо дар назар гирифтани он ки М. Кдноат дар байни наели шоирони дахаи 60 аввалин шоири муваффаки навовар дар системаи суннатии шеър буд, хамчунин эътирофи бевоситаи вай ба унвони устоди худ ва шеъри вай ба унвони намунаи пайравй аз тарафи муосирони нисбатан давони у, шоирони боистеъдод ва шинохтаи тодик мархум Лойд Шералй, Бозор Собир ва Гулрухсор ва дигарон далели кофиро фарохам месозад, то ки ашъори ин шоир хамчун манбаи аслии омузиш ва тахкикрти раванди тахаввули вазн ва ритм дар шеъри муосири тодик ин-тихоб тар да д.

Бахши аввали назари Аскар Хдкимовро мавкуф гузошта, дар хусу-си бахши дуюми он мебояд гуфт, ки ин до чун мавриди бах,с на шеър ва мусили, балки вазни шеър ва мусидй мебошад, мутаносибан хам бояд на ашёи (моддаи) шеър, балки моддаи вази ба эътибор гирифта мешуд. Аз ин назар ин мавод муштараканд, яъне хам моддаи вазни аруз ва хдм моддаи мусикй садо мебошад. Алфозу хидо бошад, дар вазни аруз танхр ба эътибори садохои таркиби онхо - яъне дарозиву кутохии онхо надш доранд ва тафовути онхо бо вохидхои садои мусили танхо баста ба махдудияти тадзияи онхо мебошад, ки ин тафовути микдорй аст, на сифатй. Хдмин тадзияи нисбатан муфассали вохидхои садо боис мегар-дад, ки ритми охангини мусикй аз истехкоми бештаре бархурдор гардад ва дар натида мусикии кавмхои мухталиф барон мо маънус ва кобили дарк бошад. Вале дар ин маънй низ хукми котеъ раво нест, зеро дар хеле аз маворид мусикии урупой ба туши афроди ноомухт чун садохои берабт мерасад.
Дар робита ба бахши дуюми сухбати Аскар Хдкимов бояд гуфт, ки як тафовути диддии арузи нав бо арузи суннатй дар ин нукта хулоса ме-шавад, ки дар арузи нав, баракси арузи суннатй, дигар байт чун вохиди аслии шеър ва вохиди аслии вазн эътибор надорад, балки паймонаи ас-лии вазн рукн мебошад. Беш аз ин хатто рукн низ на хамеша ин эътибор-ро барон худ махфуз медорад, зеро дар шеъри нав хидохои як рукн хам метавонад аз мисрае ба мисраи дигар интикол ёбад. Чуиин тахаррук ва пуёии вазн ва ритм дар шеър, ки нашъатгирифта аз таъсири мазмунхо ва хадафхои тозаи адабй дар шеър мебошад, хамзамон натичди таъсирпа-зирии шеър аз мусикии чадид ва бештар фоида гирифтани он аз зандираи давомдори мусикй буд. Дар ин навъ ашъор вазну оханг дар хар байт махдуд нагардида, балки бо навасон ва авчу кохиш то охир идома меёбад ва дар баробари вазни хар мисраъ ва банд, инчунин як оханги равшан бо банду басти махкам дар тамомии шеър сайр мекунад ва аз ин