Историко-лингвистический анализ ойконимии Юго-Восточного Закамья Татарстана

• Автор: Хазиев, Ринал Исмагилович
• Шифр специальности: 10.02.06
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 177 с.

КАЗАН ДЭУЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ
Кулъязма хокукында
Ха>к,иев Ринал Исмэгыйль улы
ТАТАРСТАН Н ЫН, КеНЬЯК-КеНЧЫГЫШ КАМА АРЪЯГЫ ОЙКОНИМИЯСЕНЭ ТАРИХИ-ЛИНГВИСТИК АНАЛИЗ
10.02.06 - терки теллэр
Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэж,эсен дэгъвалау ©чен башкарылган диссертация
Фенни >к,итекче — филология феннере докторы, профессор, Россия Гуманитар Феннер Академиясе академигы, Татарстан Республикасыныц атказанган фен эшлеклесе Саттаров Г. Ф.
Казан

Эчтэлек
Кереш
I булек. Татарстанньщ Кеньяк-Кенчыгыш Кама аръягы ойко-
нимиясенен этнолингвистик катламнары
§1. Фин-угыр катламы
1.1. Удмурт аскатламы
1.2. Мари аскатламы
1.3. Венгр аскатламы
§2. Иран катламы
§3. Терки-татар катламы
3.1. Борынгы терки аскатламы
3.2. Болгар аскатламы
3.3. Иске татар аскатламы
3.4. Башкорт аскатламы
3.5. Чуваш аскатламы
3.6. Яда татар аскатламы (ойконимик советизмнар)
§4. Монгол катламы
§5. Гарэп-фарсы алынма ойконимнар катламы
§6. Славян (рус) катламы
II булек. Татарстаннын Кеньяк-Кенчыгыш Кама аръягы ойко-
нимиясенен лексик-семантик узенчелеклэре
§1. Апеллятив лексикадан ясалган ойконимнар
1.1.Ж,ирле географик терминнардан ясалган ойконимнар
1.2. Фитонимик терминнардан ясалган ойконимнар
1.3. Зоологик терминнардан ясалган ойконимнар
1.4. Халыкнын рухи, материалы тормышы, хуж,алык иту ысулы, кэсеп-бенер терминнарына нисбэтле ойконимнар
§2. Ялгызлык исемнереннан ясалган ойконимнар
2.1. Антропоойконимнар

2.2. Этноойконимнар
2.3. Гидроойконимнар
III булек. Регион ойконимнарынын, тезелеш-ясалыш узен-
чэлеклэре
§1. Гади ойконимнар
§2. Кушма ойконимнар
§3. Тезмэ ойконимнар
Йомгак
Шартлы кыскартылмалар исемлеге
Файдаланылган эдэбият исемлеге
Кушымта. Татарстаннын, Кеньяк-Кенчыгыш Кама аръягынын,
кыскача ойконимик сузлекчасе

1. Кеньяк Себер, Урта Азия бэм Кенчыгыштан килгэн болгар, угыз, кыпчак бэм башка терки халыклар аша. Алар татар халкы-нын формалашуына зур йогынты ясаганнар.
2. Кеньяк-Кенчыгыш Европадан килген скиф, сармат, савромат кабилвлере аша. Борынгы иран элементлары фин-угыр теллэре лек-сикасында да табыла (Гордеев Ф. И.,1970, 8-14).
Татар теленед чыгышлары борынгы иран теллерене нисбетле географик терминнарыннан кар «ныгытма, шэбэр, авыл», эйбернец бер урында куп булуын, туплам->к;ыелмасын белдерэ торган сар-зар (меселен, Имэнсэр, Каенсар, Карамасар, Юкэсэр, Усаксар, Ранга-зар б. б.), бор. иран ранга «кыяк» + -зар - эйбернец булуын, туплам-ж,ыелмасын белдеруче кушымча. Димэк, безнец фикеребезчэ, Рангазар атамасы «кыяк улэне куп булып ускен урын» тешенчасен адлата (Саттаров Г. Ф., 1998, 401). Рангазар суы — Мэллэ елга-сынын, сул кушылдыгы. Ярларында кыяк ускангэ элеге исем ку-шылган Рангазар гидронимына нисбэтле рэвештэ Сарман районында Рангазар бэм Рангатамак дигэн татар авылларыныц исеме барлыкка
КИЛГ8Н.
Терки теллэргэ борынгы иран (фарсы) теленнэн утеп керген сарай берэмлеге Кеньяк-Кенчыгыш Кама аръягы топонимиясендэ да урын ала. Сарай ойконимыныц бэм гидронимыныц таралу ареалы бик кин,. Мэсэлэн, Кырым-Сарай — Бегелмэ районы буйлап агучы Димескэйнец сул кушылдыгы бэм элеге елга ярында урнашкан шул исемдэге авыл атамасы. Минзалэ бам Тукай районнарында Сарай авыллары бар. Шушы ук ояга Тукай бэм Сарман районнарындагы Сарайлы авыллары атамаларын да кертеп карыйбыз. Башкортстан-ныц блшэй бэм Благовар районнарында Сарайлы-Сарайсино, Са-райтау, Сарай авыллары бар; Сарайчык — борынгы кыпчак шэбэре. Кырым елкэсендэ Бакчасарай исемле район бар.
Сарай ойконимик термины терле мэгънэлэргэ ия. Мэсэлэн, Ка-