Структура, особенности и место "Словаря таджикского языка" в таджикской лексикографии XX века

• Автор: Касымова, Мархабо Джурабоевна
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2013
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 144 с.

ВАЗОРАТИМАОРИФИДУМХ.УРИИТОДИКИСТОН ДОНИШГОХ.ИДАВЛАТИИХУДАНД БА НОМИ АКАДЕМИК Б.БАФУРОВ

Ба л^укми дастнавис

К,осимова Мархдбо Дурабоевна

Сохтор, вижагй ва мацоми «Фархднги забони тодикй» дар лугатнигории асри ХХ-и тодик

РИСОЛА
барон дарёфти дарадаи илмии номзади илмх,ои филологй аз руи ихтисоси 10.02.22,- Забонх,ои халедои кишвар^ои хори^и Аврупо, Осиё, Афридо, бумиёни Амрико ва Австрадиё (забони тодикй)

Ро^бари илмй: доктори илмх,ои филология, профессор Т.Ва^обов

ХУДАНД- 2
МУНДАРИЛА
Мудаддима
Боби 1. Таърихи нигориш ва шевадои фардангнависй дар «Фарданги забони тодикй»
Фасли 1. Шева, усул ва принсипдои асосии таълифи «Фарданги забони
тодикй»
Фасли 2. Сарчашмадои «Фарданги забони тодики
Фасли 3. Анвои ташреди водиддои лугавй
а) Шарди синонимй
б)Шарди антонимй
в) Шарди пурра
г) Шарди энсиклопедй
Боби 2. К,абатдои лугавии «Фарданги забони тодикй»
Фасли 1. Лексикаи фарданг
а) Номдои ифодагари ч,ой ва макон дар «Фарх,анги забони точ,икй
б) Асмои наботот дар фархднг
в) Номи хдйвонот дар фархднг
Фасли 2.Вожах,о ва истилохрти фаннй дар «Фарх,анги забони тодикй»
а) Истилодоти со дай адабиётшиносй
б) Истил охоти марбут ба илми
забоншиносй
в)Вожах,ои динй ва истилодоти тасаввуфй дар «Фарданги забони тодикй»
г) Истил о доти дигари фаннй дар «Фарданш забони тодикй
Фасли 3. Вожадои идтибосй дар фарданг
а) Калимадои арабй ва муаррабшуда дар «Фарданги забони тодикй»
б) Калимадои муаррабшуда дар «Фарданги забони тодикй»
в) Калимадои туркй дар «Фарданги забони тодикй»
Фасли 4. Водиддои фразеологй дар «Фарданги забони тодикй»
Хулоса
Федристи сарчашмадо

Мук,адцима
Вожаи «фархднг» дар забони форсй-тодикй мутобиди сарчашмахри лексикографи маьнии «дониш», «х,икмат», «адл», «адаб», «фаросат», «бузургворй», «шараф», хрмчунин маънии «одоб ва русуми хунархри к,авм ё миллатеро» ифода мекунад. Дар забонхри бостонии эрониреша, мафхуми ин вожа ба гунаи дигар будааст ва ончунон ки дар китобхри фархднг омадааст, дар забони пахдавй фархднг ба маънии «тарбият ва омузиш ва парвариш ва он чи омухта мешавад» ба кор мерафт, вале рафта-рафта маънии он густурдатар шуд ва корбурди он низ ба маънии пешинаи худ аз байн рафт. Водеан, фархрнг дар дахрни инсонй ва умуман, дар як домеа мисоли дастгохр аст, ки андухтахри ботинии одамиро берун мекашад ва ба бозёфтхр ва падидахри маънавии як домеа меафзояд. Аз ин нудтаи назар, фархднг барон берун кашидани дониш, маърифат, истеъдодхри нухуфта ва таровишхри нав ва чрлвагар сохтани онх,о дар ч,ахрни инсонй арзишманд аст. Бисёре мух,акр,ик,он, аз думла, мусах,х,ех,и китоби «Фарх,ангномаи шеърй» дуктур Рах,ими Афифй бар он акрда аст, ки «фархднг созанда ва комилдих,андаи фард аст ва фардияти одамиро мепарваронад» (47,11). Забон ё агар фасех,тар бигуем, гуфтор аз бузургтарин имтиёзоти одам аз махлукрти дигар аст ва мах,з он дар густариши фарх,анг нак,ш мебозад. Вожах,ое, ки аз лафзу маънй иборатанд, нишонгари андешахр мебошанд.
Забони форсии тодикй аз гановатмандтарин забонх,ои дунёст. Бетардид, бузургиву беназирии ин забони кух,анбунёд дар фархднгу лугатномах,о мах,фуз мебошад.
Фархднгнигории форсу тодик дорой таърихи гановатманде буда, х,амчун як бахши мухрми тамадцуни фарх,анги миллати мо инъикосгари заковату дониши баланди гузаштагон мебошад. Лугатнигорй чун илми мустак,ил асрхри тулонй руи кор омадааст ва таркиби лугавии забони моро дар даврахри гуногун ба маърази тахдил ва тасвир к,арор додааст.
Лугатнигории тодику форсро, ки марх,алах,ои рушди таърихии худро дорад, мух,ак,к,ик;он дар асоси меъёри дугрофй тасниф кардаанд ва онро ба ду марх,ала дудо сохтаанд:

Бихезад яке тунд гард аз миён,
Ки руй андар он гард гардад нигом.
Дадидй
3. Бад, зишт:
Х,ама ниюшаи хода ба некуию ба сулх,,
Хама ниюшаи нодон ба дапгу кори нагом.
Рудакй (36,1,843).
Дар баъзе маврид ба хотири мудазбаёнй ё эътибор надодан ба тавзехрти муаллифи «Лугати фуре» мураттибони «Фарх,анги забони тодикй» ба иштибох, рох, додаанд. Чунончи, зимни тавзех,и вохдци лугавии «хав» ду маънии мухталифи онро ба як маънй нишон додаанд, ки тасх,ех, мехохдд. К,обили зикр аст, ки дар «Лугати фуре» вожаи «хав» ба се маънй тафсир гардидааст:
Хав - хавоза бувад, ки аз бахри нигоргар ва гилгир бизананд, то бар он дой истад. Хусравонй гуфт:
Бинй он накрошу он рухсори уй,
Аз бари хав хдмчу бар гардун к,амар.(6,78)
Хав - гиёх,е бошад нобакор, ки андар миёни киштхр руяд ва онро аз замин баркананд.
Фирдавсй гуфт:
Гар эдун, ки Рустам бувад пешрав,
Намонад бар ин буму бар хару хав (36,2,452).
Хав - гиёх,е бошад, ки ба дарахт дарпечад ва онро ба тозй лаблаб хонанд. Абулмасал гуфт:
Чунон чун хав, ки дарпечад ба гулбун,
Бупечам ман бар он симин санавбар (6,67).
Дар «Фархднги забони тодикй» омада:
Хав - алафи бегонае, ки дар миёни галла ва г. меруяд, алафи печак: Чунон чун хав, ки дарпечад ба гулбун,
Бипечам ман бар он симин санавбар.
Абулмасали Бухорой