Синонимы и фразеоматериал как средства лингвопоэтики в творчестве Хасана Туфана

• Автор: Ахмадгалиева, Гузалия Габдрауфовна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Елабуга
• Количество страниц: 233 с. : ил.

Татарстан Республикасы Фэннэр Академиясе Алабуга дэулэт педагогика университеты

Кулъязма хокукында Гузэлия Гэбдрэуф кызы Эхмэдгалиева

хесэн ТУ фан иж;атында ЛИНГВОПОЭТИКА ЧАРАЛАРЫ БУЛАРАК СИНОНИМИЯ кем ФРАЗЕОМАТЕРИАЛ

10.02.02 — Россия Федерациясе халыклары теле белгечлеге буенча

(татар теле)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрээщэ алу очен тэкьдим ителгэн диссертация

Фэнни житэкче:

филология фэннэре докторы, профессор Х.Х. Сэлимов

Фэнни консультант: филология фэннэре докторы, профессор Д.А. Сэлимова

Алабуга
ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ
I. X. ТУ ФАН 0С0РЛЭРЕНДЭ СИНОНИМНАР
1Л. Татар телендэ синонимнар Ьэм аларны ейрэнунец торышы
1.2. Хэсэн Туфан шигырьлэрендэ идеографик синонимнар
1.3. Хэсэн Туфан шигырьлэрендэ стилистик синонимнар
1.4. Хэсэн Туфан шигырьлэрендэ грамматик синонимнар
1.5. Хэсэн Туфан шигырьлэрендэ контекстуаль синонимнар
I булеккэ йомгак
II. Х.ТУФАН ЭС0РЛ0РЕНД0 ФРАЗЕОЛОГИЗМНАР
2.1. Татар телендэ фразеологизмнар Ьэм аларны ейрэнунец торышы
2.1.1. Х.Туфан шигырьлэрендэ идиомалар
2.1.2.Х.Туфан шигырьлэрендэ фразеологик бердэмлеклэр
2.1.3. Х.Туфан эсэрлэрендэ фразеологик тезмэлэр
2.2. Х.Туфан шигырьлэрендэге фразеологизмнарныц структур тезелешеї
2.2.1 .Ике компонентлы фразеологик эйтелмэлэрнец модельлэре
2.2.2.0ч компонентлы фразеологик эйтелмэлэрнец модельлэре
2.2.3. Дурт компонентлы фразеологик эйтелмэлэрнец модельлэре
2.2.4. Биш компонентлы фразеологик эйтелмэлэрнец модельлэре
2.3. Х.Туфанныц фразеологизмнар кулланудагы кайбер узенчэлеклэре
2.4. Х.Туфан эсэрлэрендэге фразеологизмнарга статистик кузэту
II булеккэ йомгак
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ
КУШЫМТА №1
КУШЫМТА №2

КЕРЕШ
Элеге диссертация эше Г.Тукай исемендэге премия лауреаты, Татарстан Республикасынын, халык шагыйре, лаеклы рэвештэ татар эдэбиятында алдынгы урында торучы классик шагыйрь Хэсэн Туфан ижатында лингвопоэтиканьщ чагылышы буларак шигъри синонимиясен Ьэм фразеологиясенец фэнни тикшеренмэсе булып тора. «Матур эдэбият эсэренец теле, - дип яза В.В. Виноградов, — тулаем тел усешенэ кушылып, шул телнец Ьэйкэле Ьэм тарихы чыганагы буларак тикшерелергэ мемкин» (Язык литературнохудожественного произведения, вливаясь в общий поток развития языка в целом, может рассматриваться как памятник и источник истории этого языка) [Виноградов 1961:271].
Фэнни эшебез X.Туфан шигъри тукымасында синонимнарныц йэм фразеологик берэмлеклэрнец куп аспектлы тикшеренмэ нэтижэсен тэшкил итэ. Бу шагырь эсэрлэрендэ еш кына синонимик рэтлэрнец берэр компоненты булып фразема килэ, шул ук вакытта фраземалар узлэре, купчелек очракта, бер ук мэгънэне терле эмоциональ-экспрессив тесмерлэр белэн белдереп, синонимик рэтлэр булдыралар. Синонимнарны йэм фразеологик берэмлеклэрне лексиканыц бердэм сегмент элементлары буларак карауныц максатчанлыгы, безнец фикеребезчэ, шуныц белэн стимуллаштырыла.
Хэсэн Туфан - татар халкыныц сеекле шагыйре. Тормышныц иц авыр вакытларында хак сузне эйткэн язучы. Нэкъ Тукайча

Ицендэ — Герман иленец Корымы кунган кием.
Сагынып кайта килэ ул Тузансыз, керсез вен.
(«Энисе таныр микэн?»)
Беренче очракта синонимик рэткэ кергэн сыйфатларны Ьэм алар ачыклап килгэн сузне йэрберсе янында кабатлау авторга узе телэгэн сузгэ басым ясарга, аны аерып курсэтергэ Ьэм шигырьнец эмоциональлеген, тээсир кечен арттырга мвмкинлек бирэ. Соцгы езеклэрдэ бу синонимнарнын, кулланылышы шагыйрьгэ предмет билгесен тегэлрэк ачыклау, аны ассызыклау ечен кирэк.
Шигъри сейлэмдэ синонимнар сайлаганда тагын бер эйэмиятле моментны куздэн тешермэскэ кирэк. Бу - ритм яки рифма талэбе. Чын шагыйрьлэр рифмага яки ритмик твенгэ сузнец шул контекст вчен иц эйэмиятлесен, эчтэлек, сурэтлелек ягыннан иц эйбэт ядгыраганын куярга тырышалар [Курбатов 2002:86]. Хэсэн Туфан шигырьлэрендэ дэ без моны кузэтэ алабыз.
Атылган уклар да тишмэде,
Чабылган балта да кисмэде Сез сыйпап, сихерлэп устергзн Чэчэкле, шигырьле хислэрне.
(«Эле дэ...»)
Э мин, сабый,
Юргандагы ертык-тишектэн
Тегелэрнец нишлэгэнен карыйм,
Тукта эле, дим, болар ни эшлэр?
(«Еллар итэгендэ»)