Научная деятельность Шигапа Рамазанова в области татарского языкознания

• Автор: Садыкова, Лейсан Рафиковна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 154 с. : ил.

В.И. Ульянов-Ленин исемендэге Казан дэулэт университеты

Кулъязма хокукында

Садыйкова Лэйсэн Рэфикъ кызы

III И hAI I РАМАЗАНОВНЬЩ ТАТАР ТЕЛ БЕЛЕМЕ 0ЛКЭСЕНДЭГЕ ФЭННИ ЭШЧЭНЛЕГЕ

10.02.02 - Россия Федерациясе халыклары теллэре (татар теле)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэяэ алу очен башкарылган диссертация

Фэнни житэкче: '

филология фэннэре докторы, профессор Ф.М. Хисамова

Казан

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
Беренче булек. Ш.Рамазановныц тормыш юлы Ьэм фэнни
эшчэнлегенэ гомуми кузэту
Беренче булеккэ нэтгоцэлэр
Икенче булек. Ш.Рамазановныц хэзерге татар теле тозелешен ейрэну елкэсендэге эшчэнлеге
2.1. Татар теленец сузлек составын ейрэнугэ караган хезмэтлэре
2.2. Ш.Рамазанов хезмэтлэрендэ татар эдэби теленец терминологиясе мэсьэлэлэре
2.3. Ш.Рамазанов хезмэтлэрендэ татар телендэ фигыль ясалышы
Икенче булеккэ нэтиэцэлэр
0ченче булек. ШиЬап Рамазановныц татар эдэби теле тарихына
караган хезмэтлэре
3.1. Ш.Рамазановныц “К.Насыйри - татар эдэби теленэ нигез салучы” мэкалэсенэ анализ
3.2. Ш.Рамазановныц “Г.Тукай Ьэм хэзерге татар эдэби теле”
мэкалэсендэ эдэби тел мэсьэлэлэре
3.3. Ш.Рамазановныц “«Кызыл Татарстан» газетасы турында”
мэкалэсенэ кузэту
0ченче булеккэ нэтиж;элэр
Йомгак
Библиография
Шартлы кыскартылмалар
Приложение

КЕРЕШ
Тел турындагы фэннец тарихын тикшеру тел гыйлеменец мо1шм Ьэм местэкыйль бер тармагы булып усеп житте. Уз уткэнецэ эйлэнеп карау Ьэм шул уткэнне гыйльми ейрэну фэннец ж;итлеккэн Ьэм усештэ булуын курсэтэ. Башка барлык фэнни дисциплиналар кебек ук, терки Ьэм татар тел белеме эзлекле усеш тарихына ия Ьэм Ьэрвакыт уткэн тэжрибэгэ таянып эш итэ.
Аерым галимнэрнец татар тел белеме елкэсендэге эшчэнлеген системалы рэвештэ тикшеру дэ татар тел белеме тарихыныц бер юнэлеше булып формалаша бара. Мэсэлэн, Г.Г. Насыйрова (2002), Г.Ф.Жамалетдинова (2004), Ф.С.Вэлиева (2004), Б.Э.Хэкимов (2005), Н.В.Матвееваларныц (2009) хезмэтлэре шушы юнэлештэ башкарылган. Аларда терки Ьэм татар тел белеме тарихында меЬим роль уйнаган галимнэр К.Насыйри, Р.С.Газизов, М.Корбангалиев, Г.ИбраЬимов эшчэнлегенэ, чуваш галиме Н.В .Никольский эшчэнлегенэ бэя бирелэ. ШиЬап Рамазановныц лингвистик мирасын монографик планда ейрэну шушы тикшеренулэр рэтендэ тел белеменец перспективалы юнэлешен тэшкил итэ.
ШиЬап Рамазанов — XX йезнец беренче яртысында татар тел белеме елкэсендэ тирэн эз калдырган куренекле галим, методист, эдэби тэнкыйтъче, публицист Ьэм жрмэгать эшлеклесе, купкырлы галим буларак танылган шэхес. Ш.Рамазановныц татар тел белеме олкэсендэге эшчэнлеге аерым игътибарга лаек. Ул — татар теленец беренче фэнни грамматикаларын тезегэн Каюм Насыйри, Дам ал Вэлиди, Г ыйбад Алпаров кебек олуг галимнэребезнец эшен дэвам итеп, татар тел белеменец терле елкэлэрендэ бэрэкэтле фэнни мирас калдырган купкырлы галим. Кыска гына вакыт дэвамында ул узен оста теоретик буларак кына тугел, э бэлки гамэл кешесе, фэнни эшлэрне нэтижэле итеп оештыручы, фэнни табышларны тормышка ашыручы буларак та курсэтэ, татар тел белеменец фэн булып формалашуында зур роль уйный.
Хезмэтнец теп максаты - ШиЬап Рамазановныц татар тел белеме елкэсендэге эшчэнлегенэ бугенге кен кузлегеннэн тулы Ьэм системалы анализ

Ьэм язу-эдэбият аркылы керуен билгели. Мисал итеп ул колхоз, совхоз, ударник, коммунист, пионер, комбайн, салют, бригадир, гектар, трактор
б.б.ш. сузлэр китерэ.
Ш.Рамазанов эдэби телебезнед лексикасын юдтимагый-сэяси, гыйльми-техник, хэрби Ьэм башка елкэлэргэ караган терминнар белэн баетуда рус теленнэн Ьэм рус теле аша Европа теллэреннэн кергэн сузлэренед ролен билгели Ьэм аларны тематик теркемнэргэ аерып тсурсэтэ. Бу буленешнец бер бик эЬэмиятле ягы, безнед фиксребезчэ, тагын шунда: биредэге тел материалы, алынмаларныд саны Ьэм составы бик бай курсэтелгэн. Югыйсэ, аерым фэнни яки дэреслек тибындагы хезмэтлэрдэ еш кына Ьэр теркемгэ берничэ актив кулланыштагы сузлэрдэн мисаллар китеру белэн генэ чиклэнелэ. Шуны исэпкэ алып, без алынмаларны да тулырак курсэту кирэк дип таптык:
1. Конкуреш эйберлэренэ караган сузлэр: самовар, поднос, чэйнек, стакан, рюмка, тэлинкэ, фонарь, лампа, примус, трубка, мундштук, фляжка, рюкзак, зонт(ик), паспорт Ь.б.
2. Торак, мебель Ьэм обстановка эйберлэренэ караган сузлэр: квартира, этаж, зал, салон, кабинет, кухня, остэл, скамья, кресло, диван, койка, кровать, этажерка, шкаф, буфет, гардероб, комод, ширма, шифоньер Ь.б.
3. Материя, кием-салым эйберлэре: сукно, плюш, ситсы, трико, драп, бостон, костюм, пальто, пиджак, толстовка, плащ, шарф, тужурка, фуфайка, галифе, галстук, эшлэпэ, фуражка, кепка, ботинки, галош, мундир, шинель Ь.б.
4. Иждимагый-сэяси терминнар: староста, урядник, старшина, урядник, жандарм, полиция, указ, закон, статья, дума, парламент, депутат, стачка, восстание, партия, пролетариат, буржуазия, эксплуатация, революция, реакция, социал-демократ, коммунист, большевизм, митинг, реакция, бойкот, саботаж, манифест, коммюнике Ь.б.
5. Фэнни-техник терминнар: география, меридиан, математика, физика, атом, молекула, лингвистика, грамматика, фонема, синоним,