Лингвистическая поэтика татарской детской поэзии : на примере творчества Ш. Галиева, Р. Валиевой, Р. Миннуллина

• Автор: Гафурова, Фаниса Абдуллиевна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 212 с.

Татарстан Республикасы Фэннэр Академиясе Г.ИбраЬимов исемендэге Тея, эдэбият йэм сэнгать институты

Кулъязма хокукында

Фэнисэ Абдулла кызы Гафурова

ТАТАР БАЛАЛАР ПОЭЗИЯСЕНДЭ ЛИНГВИСТИК ПОЭТИКА

(Ш.Галиев, Р.Вэлиева, Р.Мицнуллин иждтлары буенча)

10.02.02 — Россия Федерациясе халыклары теяе беягечлеге буенча

(татар теле)

Филология фэннэре кандидаты диген гыйльми дереще алу очен тэкъдим ителген диссертация

Фанни житэкче: филология фэннэре докторы Рамазанова Д.Б.

Казан
ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ
I булек. БАЛАЛАР ЭДЭБИЯТЫНЬЩ УЗЕНЧЭЛЕКЛЭРЕ
1.1. Балалар эдэбияты - гомумэн матур эдэбиятнын, бер елкэсе
1.2. Татар балалар поэзиясенен, узенчэлеклэре
II булек. БАЛАЛАР ПОЭЗИЯСЕНДЭ МЕТАЛОГИК АЛЫМ
III булек. БАЛАЛАР ПОЭЗИЯСЕНДЭ АВТОЛОГИК АЛЫМ
IV булек. БАЛАЛАР ПОЭЗИЯСЕНДЭ ПОЭТИК СИНТАКСИС
V булек. БАЛАЛАР ПОЭЗИЯСЕНДЭ ШИГЫРЬ РИТМИКАСЫ
ЙОМГАК
ЧЫГАНАКЛАР
БИБЛИОГРАФИЯ

КЕРЕШ
Татар халкыныц бай традицияле, шигьриятлелеге ускен, балалар поэзиясе бар. Аньщ башлангычы, чыганагы - фольклор, халык ижаты. Чишмэ башында - беек Тукай. Беек балалар шагыйре. Хэзерге чорда балалар шигыре иц киц таралган жанрдыр. Анын, кулланылыш даирэсе гажэп киц. Бу балалар шигьрияте алдына куела торган бурычларга бэйле. Балалар ечен язьшган шигырьнец мой им вазифасы - аларда Туган илге, халкьща мехеббет тербиялеу, шул ук вакытта бала куцеленэ туган телебезнец темен, тиренлеген, нечкелеген, шигьриятен сеццеру. Нэнилэр ечен язьшган шигырьлер туган телне ейрэнунец беренче кунекмелерен бирэ. Шуца куре де аларда суз белен аеруча сак булу шарт. Шигырьдеге сузлер зевык белен сайлап алынган булырга тиеш. Суз тезмелере, шигырь юлларыныц ювеяирларча эшкертелген булуы зарури. Ченки некъ шул яшьте бала уз теленец темен, кадерен белерге ейрене. Бу яшьте аны уз телен, уз халкын яратучы, хермет итуче итеп те хезерлеп булла. Балалар едебияты яшь буынны тербиялерге тиеш, ди В.Г.Белинский (Белинский, Чернышевский, Добролюбов, 1983: 91). Эдвби веер балаларныц логик фикер йертулерен устере, деньяны танып белерге ейрвтв. Балаларга эстетик тербия биру йвм аларда вхлак сыйфатлары тербиялвуде шигьриятнец роле чиксез зур. Шуца куре де балалар поэзиясен, аныц суретлву чараларын, аньщ шигьриятлелеген ейрену йврвакыт актуаль булып тора.
Бугенге глобализация чорында, халыкны местекыйль миллет буларак саклау-устеру проблемалары килеп баскан шартларда яшь буынны рухи тербиялеу алгы планга чыкты. Мондый ситуацияде халык куцеленец инженерлары булган язучьшарныц ижатын ейренеп, уцышлы якларын ачыклап тикшеру бик мейим.
Эдебиятныц бутен терлереннен аермалы буларак, поэзиянец илайи матурлыкка тартьшуы чагыштырмача кечлерек, ачыграк, алардагы идеал

Р.Вэлиеваныд эпитетлар кулланудагы узенчэлекле якларын курсэтеп угик. «Зэдгэр чишмэ» шигырендэ туда игътибар итэсед, эпитетларньщ иц матурлары аеруча туган як табигатен суретлегэндэ кузэтелэ:
Зэцгэр чишмэ,
Квмеш су,
Ж,ырларыдны тыдладым.
Чыдлый куцелем кылларында Бигрэк серле моцнарын,.
Чыднарыдныд татлы моды Ж,ырларыда кучкэндер. («Зэдгэр чишмэ»)
Р.Валиева табигатьтэге узгэрешлэрне сурэтлэу эчен гади, сыйфат эпитетлар куллана: «серле мод», «татлы мод», «терек су», «кемеш су», «кемеш тун», «ярсу жил», «язгы кукрэу» Ь.б.
Эпитетларньщ кайберлэре, чагыштыру алымы белэн катлауландырылып тасвирны тагын да калкурак, кэчлерэк итеп бирэлэр. Менэ аныд берничэ урнэге:
Сихри тынлык монда.
Тирэ-якта
Акмамыктай йомшак кар ята. («Кышкы урман»).
Жрнга якьш таныш жыр килэ.
Ак томанлы тыныч тад ата. («Язгы моднар»).
Мондый рэвештэ катлауладдырылган (бередче мисалда чагыштыру алымы белэн бергэ килгэн) яки аныкландыручы эйбер я куренештэн сод кулладылган тасвир гадэгтэге эпитет формасына («эпитет + тасвирланучы») ярашып бетми. Димэк, бу узенэ бер образлы тасвир алымы - кидэйтелгэн тропныд бер торе. Эпитетныц нинди формаларда булуы хэзерге кенгэ кадэр тулысынча ойрэнелеп житмэгэн. Шулай да бу формаларны ачыклауда кайбер омтьшышлар бар.