Диалектный синтаксис татарского языка : простое предложение

• Автор: Янсаева, Лилия Альбертовна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2008
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 204 с. : ил.

Дэулэт югары Ьенэри белем биру учреждениясе «В.И.Ульянов Ленин исемендэге Казан дэулэт университеты»

Кулъязма хокукында ЯНСАЕВА ЛИЛИЯ АЛЬБЕРТ КЫЗЫ

ТАТАР ТЕЛЕНЕЦ ДИАЛЕКТ АЛЬ СИНТАКСИСЫ

(ГАДИ ЖОМЛО)

10.02,02 - Россия Федерациясе халыклары теллэре (татар теле)

Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжэсе алу очен язылган

диссертация

Фэнни житэкче - филология фэннэре докторы, профессор Ф.С.Сафиуллина

Казан
Эчтэлек
Кереш
Берснче булек. Диалекталь синтаксисныц ейрэнелу тарихы
1.1. Терки тел белемендэ диалекталь синтаксисны ейрэну
1.2. Татар диалектлары синтаксисы ейрэну мосьэлэсе
1.3. Рус тел белемендэ диалекталь синтаксисныц ойрэнелеше
Беренче булек буепча нэтижэлэр
Икенче булек. Татар теле диалектларында сузлэрнец ияртуле бэйлэнешен белдерэ торган чаралар
2.1. Диалектларда хэбэрлекле менэсэбэтне белдерэ торган чаралар
2.1.1. Хэбэрлек кушымчалары ярдэмендэ сузлэр бэйлэнеше
2.2. Диалектларда ачыклаулы менэсэбэтне белдерэ торган чаралар
2.2.1. Сузлэрнен япэшэ тору чарасы аша бэйлэнеше
2.2.2. Килеш кушымчалары ярдэмендэ сузлэрнен бэйлэнеше
2.2.3. Бэйлеклэр ярдэмендэ сузлэрнен бэйлэнеше
Икенче булек буенча нэтижэлэр
Очснче булек. Татар теле диалектларында гади жомлэ торлэре
3.1. Диалектларда раслау Ьэм инхсяр жемлэлэрдэге узенчэлеклэр
3.2. Диалектларда эйту максатына бэйле жвмлэ терлэре
3.2.1. Диалектларда сорау жвмлэ узенчэлеклэре
3.2.2. Диалектларда боеру жвмлэ узенчэлеклэре
3.3. Диалектларда состав ягыннан жвмлэ терлэре
3.4. Диалектларда жыйнак Ьэм жэенке жемлэлэр
3.4.1. Диалектларда баш кисэклэрнец кулланылу узенчэлеклэре
3.4.1.1. Диалектларда ияпец бирелеше
3.4.1.2. Гади фигыль хэбэрлэрнен структурасы Ьэм мэгьнэ узенчэлеге
3.4.1.3. Кушма фигыль хэбэрлэрнен, структурасы Ьэм мэгьнэ узенчэлеклэре
3.4.1.4. Кушма фигыль хэбэрлэрдэн гади фигыль хэбэрлэрнен барлыкка
килуе
3.4.1.5. Диалектларда ия белэн хэбэрнен ярашуы
3.4.2. Диалектларда иярчен кисэклэрнец жемлэдэге урыны
3.4.2.1. Диалектларда аергыч кисэклэренец белдерелуе
3.4.2.2. Диалектларда хэл кисэклэренец белдерелуе
3.4.3. Диалектларда тицдэш кисэклэрнец структур-семантик
узенчэлеклэре
0ченче булек буенча нэтижэлэр
Дуртенче булек. Татар теле диалектларында инверсия Ьэм естэлмэлэр куренеше
4.1. Диалектларда жвмлэ кисэклэренец инверсиялэнеп килуе
4.2. Диалекталь сейлэмдэ естэлмэлэр
Дуртенче булек буенча нэтижэлэр
Йомгак
Библиография
Чыганаклар
Кыскартылмалар исемлеге

Синтаксик узенчэлеклэрдэн - бэйлеклэрнен,, хэбэрнец сыйфат фигыль белэн бирелгэн борынгы архаик формасы, инкяр ж©млэлэр урынына риторик copay жомлэлэр, естэлмэлэр; сузбэйлэуче чаралардан кабатлаулар диалектларда бик куп кулланыла, ди автор. Ул диалектлар узенчэлеген система рэвешендэ ейрэнэ Ном мондый фикер эйтэ, “синтаксик узенчэлеклэр тулысынча анализланды, ягьни гомумдиалекталь Ьэм аерым диалектларга хас узенчэлеклэр дэ каралды. Чонки мондый тэртиптэ тикшеру, милли тел эчендэ теге яки бу диалект системасыньщ урынын билгелэргэ ярдэм итэ” [Собинникова, 1969: 132]. Башка галимнэр дэ (А.П.Шапиро, М.Джафарзаде h.6.) мондый тэртипне уцышлы дип сапый.
Рус галиме О.А.Лаптева “Русский разговорный синтаксис” (1976) исемле хезмэтендэ сейлэм синтаксисы Ьэм диалектлар синтаксисы арасында аермалык чиклэрен курсэтергэ тырыша. Автор сорау жемлэлэрне, остэлмэ конструкциялэрне, теркэгечсез тезмэ кушма жемлэ структурасын, сойлэм синтаксисын диалекталь синтаксис белэн чагыштырып тикшерэ. Диалектларда актив урын алган интонацияне автор “мэжбури” дип саный [Лаптева, 1976: 281].
©стэлмэлэргэ килгэндэ, ул аларны сойлэм теле Ьэм диалектлар узенчэлеге итеп карый. Эмма автор “диалектларда кулэме буенча кубрэк кулланыла, э сойлэшлэрдэ аерым бер модель формасында” [Лаптева, 1976: 282] килуен билгели. Шул рэвешле, башка галимнэрдэн аермалы буларак,
О.П.Лаптева диалектлар белэн сейлэм синтаксисы арасына чик куя.
Икенче рус галиме Н.Л.Голубева да диалекталь синтаксис проблемасына мерэжэгать итэ. Автор диалекталь синтаксиска багышланган хезмэтлэрне яца кузлектэн, хэзерге лингвистика нэтиждлэреннэн чыгып дэлилли [Голубева, 2002: 171-189]. Хезмэтнец теп максаты - синтаксис буенча материаллар жыю мэсьэлэсе, диалекталь синтаксисньщ актуаль проблемаларына ачыклык керту.