Отражение гендерных отношений в таджикских народных сказках

• Автор: Ибрагимова, Лали Кузибаевна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 170 с.

АКАДЕМИЯМ ИЛМХОИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН Института забон ва адабиёти ба номи Рудакй

Ба хукми дастнавис

Ибрагимова Лали Кузибаевна

БОЗТОБИ МУНОСИБАТХРИ ТЕНДЕРИ ДАР АФСОНАХРИ ХАЛКИИ ТОДИКЙ

Фолклоршиносй -10.01

Рисола барои дарёфти дарачаи илмии номзади илми филология

Рох,бари илмй: доктори илми филология, профессор Равшан Рах.монов

Душанбе
МУНДАРИЧА
МУКАДДИМА

БОБИ 1. НИШОНАХОИ ПАДАРСОЛОРЙ - ^АМЧУН МАСЪАЛАИ ГЕНДЕР ДАР АФСОНАХОИ

ХАЛКИИ ТОЧИКЙ
1 .Падарсолорй - хамчун масъалаи гендер
дар афсонахои халкии точикй
2.Инъикоси хонавода дар афсона
хамчун зухуроти чамъияти падарсолорй
3.Издивоч дар афсона
4.Таваллуди фарзанд ва бефарзандй хамчун
масъалаи гендер дар афсона
5. ''yw' Вазифаи гендерии
марду зан дар хонаводаи афсонавй
БОБИІІ. МУНОСИБАТИ ГЕНДЕРИИ ЗАНОН ВА МАРДОН ДАР АФСОНАХОИ ТОЧИКЙ
1. Муносибатхои гендерй дар афсонамасалхо
2.Меъёри ахлокй чун муносибати гендерии
занон ва мардон дар афсонахои точикй
3.Мардонагй, пахлавонй, ишк ва хислатхои
инсонй хамчун нишонаи мухими гендерй
4. Мавкеи зан, модар дар пайвандии мард
хамчун падидаи гендерии афсонахои точикй
ХУЛОСА
АДАБИЁТ

САРСУХАН
Тахкики масъалахои гуногуни гендерй дар илмхои чамъиятшиносии чахон, ба хусус, дар кишвархои собик Иттифоки Шуравй бо суръат пеш рафта истодааст. Дар кишвархои мутаракии чахон гендер кайхост, ки таърихи худро пайдо кардааст, аммо дар каламрави собик шуравй, ба ин раванди нави тахкик дар ду дахсолаи охир таваччух зохир шудаасту халос. Аз ин нигох гендершиносй дар кишвари мо илми чавон махсуб мешавад.
Аввалин гендершиносон дар кишвархои собик шуравй пажухандагони Русия мебошанд, ки бо асархои худ дар гендершиносй сахми арзанда гузоштаанд. Олимони Беларус, Украина, Казокистон низ ба омузишу тадкики масоили гендер акнун огоз намудаанд. Дар Точикистон низ омузиши масоили гендер чанд сол кабл огоз гардидааст. Натичаи пажухиш аз тарафи мухаккикони точик дар дастури «Гендер и культура. Введение в гендерные исследования» ва боз чанд асари дигар интишор гардид [ниг.: Гендер и культура].
Бо вучуди пажухишхои гуногун дар масоили гендер, масъалахои то ба хол мавриди тахкик карор нагирифта дар ин самт вучуд дорад.
Аслан истилохи гендер чиро дар бар мегирад? Аз кучо сарчашма гирифт? Он баррасии кадом масъалахоро дар бар мегирад? Фахмиши ин мафхум, аз сабаби доштани маънихои гуногун, то андозае мураккаб аст. Калимаи «гендер» азтарики забони англисй ба русй ва пас ба забонхои дигари собик Шуравй чун истилохи илмй иктибос шудааст. Ба забони точикй тарчумаи

ахамияти зан якумдарача буда, гуё ин ходиса бе иштироки бевоситаи мард хам ба вукуъ омада метавонад.
Аз ин мулохизаи В.Я.Пропп ва пажухандагони дигар ба назар чунин мерасад, ки шояд решай аслии афсонаи «Гурзод» ба замони модарсолорй расад. Аммо барои чомеаи падарсолории феодалй, ки хазорсолахо пас ба вучуд омадааст, хомиладор шудани духтари шавхарнакарда, ходисаи гушношунид аст.
Тибки суханони яке аз персонажхои афсонаи мазкур ин «х,одисаи нопок» аст ва «окрбати ин ба хайр не, фалокате мехезад» [Афсона 2001, с. 134]. Чазо додани ин духтар, поймол намудани конун ва суннати чомеа аст, ки шох духтари бечораро ба март хукм менамояд. Чаллодон ба холи духтар рахм карда, уро ба катл намерасонанд, вале духтар мачбур аст дар гури торик хаёти ояндаи хешро ба cap барад ва кудаки худ Гурзодро дар хамон манзил ба дунё орад.
Дар ин чо саволе пайдо мешавад, ки чаро дар ин афсона чунин воситаи тасвир ба кор рафтааст? Ба назар мо ин чанд сабаб дорад: 1) Ба ин тарз хомиладор шудани духтар боиси он мегардад, ки кахрамони асосии афсона дорой хислатхои фавк;улод^а мегардад. Яъне, як муъчиза ба муъчизаи дигар оварда мерасонад. Ин боиси он мегардад, ки Гурзод сохиби сифатхои чолиб ва сарнавишти гайриоддй бошад. 2) Чихати тарбиявй ва ахлокй доштани масъала. Аз ин тарик ба шунавандагон таъкид карда мешавад, ки вайрон намудани меъёрхои ахлокии дар чомеа мавчуд буда, на танхо ба натичахои манфй меоваранд, хатто марговар шуда метавонанд. Дар афсонаи мазкур хуб мушохида мекунем, ки чунин меъёрхо ба сатхи конун бароварда шуда, поймолкунандагони он аз тарафи намояндагони хокимият (чун подшох дар афсонаи мазкур) ба чазои сазовор гирифтор ^ешаванд. Харчанд ки духтари ИСфРМ бегунох аст, вале