Традиции исполнения Мадхия в Бадахшане

• Автор: Таваккалов, Хайдармамад Султонмамадович
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 165 с.

БОБИ І. Сайри таърихй ва анъанаи маддиясарой дар Бадахшон
1.Пайдоиши маддия ва инкишофи он
2.Анъанаи маддиясарой дар Бадахшон
3.Мактаби маддиясарой дар Бадахшон
БОБИ II. Родеъ ба махсусияти барномадои маддиясароён
1 .Табак;абандии барномаи дофизон
2. Истифодаи ашъори шоирони гузашта ва муосир дар барномаи маддиясароён
3.Таъсири ашъори тасаввуфй ба маддия
4.Вариантнокй дар матн ва оданги маддия
5. Робитаи фалак ба маддия
БОБИ III. Мавдеи маддия дар даёти маънавии мардум
1 .Маддия ва маросими мотам
2.Суруддои хоси моди Рамазон ва маросими Курбонй
З.Оид ба мадомдои маддия
4.Маддия ва асбобдои мусидй
Хулоса
Федристи адабиёт
Федристи гуяндадо
МУЕДДДИМА
Маълуми дамагон аст, ки яке аз унсури бисер мурими даёти маънавии мардум суруд мебошад. Суруд, чунонки мегуянд. «аз сари гадвора то тобут» дамнафас ва дамрози инсондо мадсуб меёбад. Ба ибораи дигар, суруд баёнгари дамешагии диссу эдсосоти мухталифи одамон аст. Бешак, суруд вобаста ба инкишофу тадаввулоти даёти идтимой - идтисодй, маънавй - фардангии адли домеа дам аз дибати шакл ва дам аз дидати маъно тагйир меёбад, дорой вариантов мешавад ва дар рузгори мардум мавдеь пайдо мекунад. Дар суруддо аз як тараф, хусусиятдои таърихии даёти моддй, маишй, идтимоиго фардангй, рудия адида ва дадонбинию дадонфадмии дар халд рушану возед акс ёфта бошад, аз тарафи дигар, ондо равобити таърихии байни дамдигарии халддоро бардаста нишон медиданд. Яке аз он навъдои суруд маддия мебошад, ки он на фадат дар таъин намудани падлудои гуногуни даёти маънавй ва фардангии адолии наводни Кудистони Бадахшон чун як манбаи мудим надше дорад, балки аз таддид ва баррасии он маълум ходад гашт, ки адолии ин вилоят аз думлаи халддои водеии ориёнасл буда, ондо дар масири таърихи умумибашарй, ба мардуми форсзабон, ба хусус, халди тодик дар равобити доимии фардангй - адабй дарор доштаанд.
Маддия, ки асари силсилавй ва яке аз жанрдои бузургдадм дар шакли созию овозй дар байни тодикони Бадахшон густариш ёфтааст, аз падидаи нодир дар мусидии суннатии дадими ин мардум мадсуб меёбад. То имруз дар баробари фалаку лалаик, даргилику булбулик, то андозае дафсоз ва дигар навъу намуддои суруд, маддия мавдеашро дар даёти маънавй ва фардангй мардум нигод дошта меояд. «Маддия» тибди вижагии забондои гуфтугуии адолии Шугнон ва Рушон дар шакли « мадо» ё «маддо» ( аз калимаи арабии мадоед, шакли муфрадаш мадеда) истеъмол мешавад. Ин вожа дар мадалдои дигари тодикнишин ва
Давлатназар низ дар датори ин одамон ба шадри XopyF меоянд. Дар дамъомади бонуфузе, ки дар ин до баргузор гардидааст, дофизони номдор, ба монанди Тавур ва Шадбол (аз водии Бунд), Исрибшо ва Муъминшо ( аз Шохдара) низ ширкат мекунанд. Дофизон ба навбат дунарнамой мекарданд. Вадте ки навбати Давлатназару Худаназар фаро расидааст, яке бо рубобу дигаре бо даф ба хондан шуруь мекунанд, адли дамъомад аз суд бат лаб фуру баста, аз овози ширадор ва мариуладори ондо мафтун гашта, то садар фадат тушу души худро ба суруди ондо фаро медиданд. Ба шарофати овози хушашон ондоро рузи дигар дар думлаи дофизони ёдшудаи Бунду Шохдара ба хонадояшон давоб медиданд.
Давлатназар ва Худаназар дар хондани маддия низ мадорати баланд доштаанд. Ба хусус, Давлатназар ба шогирдонаш бордо мегуфтааст, ки санъати маддия чунин падидаест, ки мадз ба мазмуни амидаш таваддуди хосаро дар замир дораду хониши пурдувват ва истеъдоди баланди сарояндагиро аз дар як маддиясаро талаб мекунад. Кашидани овоз, рабтдои мусидй, равонй ва тарзи ба туши сомеъон расонидани он на ба дама маддиясароён муяссар мегардад. Барон ин ба сарояндаи маддия се низ зарур аст: аввал дарки баланди мусидй ва савту калом; дуюм, маънирасй ва бархурдор будан аз суруддои маддй; сеюм, огодй доштан аз мадомдои халдй ва дорои цудрати баланди савтшиносй будан. Давлатназару Худаназар як зумра шогирдонро тарбия намуданд, ки бедтарини ондо Хофизи мардумии Тодикистон Мамадёри Худамёр мебошад.
Мамадёри Худамёр нахустдаддами додай сарояндагии хешро дар соли 1943 нидода буд. Он вадт дамагй 8 сол дошт. Аз он дам шавду раїбати у ба санъати овозхонй пайваста меафзуд.
Соли 1954 овози фораму дилчасп ва рудбахш Худамёрро ба театри мусидй - драмавии шадри XopyF овард. Хднгоми дар ин до кор карданаш у мадорату истеъдоди саряндагии худро боз такмилу инкишоф дода, барномаашро FanH мегардонад.