Жанровые и художественные особенности поэзии Бадахшана (вторая половина XIX - начала XX в.)

• Автор: Давлатбеков, Лоло Мирзоевич
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 178 с.

ДОНИШЮХИ ДАВЛАТИИ ХОРУГ БА НОМИ М. НАЗАРШОЕВ П АЖ У ХИIIII ОХИ УЛУМИ ИНСОНИ (БАХШИ БАДАХШОНИ) - И АКАДЕМИЯМ УЛУМИ ЧУМУРИИ ТОЧИКИСТОН

Ба хукми дастнавис

Давлатбеков Лоло Мирзоевич

Хусусиятхои жанрй ва бадеии ашъори шоирони Бадахшон (Нимаи дуюми асри XIX ва ибтидои асри XX)

10.01.03 - Адабиёти мамолики хоричй (адабиёти тодик)

Рисола

барои дарёфти дарадаи илмии номзади илмхои филология

Рохбари илмй: доктори илмхои филология, Шакармамадов Нисормамад

Душанбе
МУНДАРИЧА
Мукаддима
БОБИI. Мухити адабии Бадахшон дар нимаи дуюми асри XIX ва ибтидои асри XX
1. Мухити адабии Бадахшон
2. Шахсияти шоирон ва мероси адабии онхо
а) Даъфар (Даъфарй)
б) Мирзоибод
в) Кудрати Шугнонй
г) Буломдон Шохсолех
г) Шохфитур
БОБИ II. Жанрхои асосии ашъори шоирони
Бадахшон
1. Маснавй
2. Мусаммат
3. Тардеот
4. Базал
5. Рубой
БОБИ III. Хусусиятхои бадеии ашъори шоирони Бадахшон
1. Забон ва тарзи баён
2. Хусусиятхои бадей
Хулоса
Фехристи адабиёт
МУКЛДДИМА
Мардуми Бадахшон дар тули асрхои зиёд осори адабии гаронбахое ба вудуд овардааст, ки дар баробари як дузъи дудонашавандаи таърихи адабиёти форсу тоник будан бо хусусиятхои махаллй, мазхаби, дугрофй ва таърихии худ фарк мекунад ва аз пн лихоз сазовори тахкику баррасии илмП ва адабиётшиносй мебошад. Вале тахкику омузиши адабиёти Бадахшон аз дониби мардумшиносон ва мухаккикони адабиёт асосан аз нимаи дуюмн карнії XIX огоз ёфта ва ибтидои он бештар бо тахкики таъриху этнографияи ин сарзамин сурат гирифтааст.
Аз нумлаи нахустин мухаккикони фарханги мардумии Бадахшон санёхн англис Р.Б.Шоу махсуб мешавад, ки солхои 1876 - 1877 намунаи афсонахои мардуми Шугнону Ванон ва Сарикулро чамъоварй ва нашр намудааст. Вале тахкики диддй ва вусъатноки фархангу адаби ин сарзамин аз ибтидои карни XX ва дар замони пойдоршавии Х,укумати Шуравй дар Бадахшон бо тахкики фарханги мардумП сурат гирифтааст ва яке аз нахустин мухаккикони шуравй, ки бо тадкикоти мардумшиносй дар Бадахшон машгул гардидааст, мухаккики рус И.И.Зарубин мебошад. У соли 1924 аз мардуми дехаи Сипанди нохияи Рушон 41 суруди «Лалаик» («Алла»)-ро дамъоварй намуда, ба чоп расонд (103, 5), ки кисме аз он сурудхои бо забонхои махаллии рушонй ва бадахшонй гуфташуда соли 1937 низ нашр шуданд.
Тадкикоти мухаккики дигари рус А.Н.Болдырев, ки соли 1935 дар Бадахшон бо дамъоварии осори адабии шифохй ва китобии мардуми ин сарзамин машгул гардидааст, икдоми мухиме дар омузиши адабиёти Бадахшон махсуб мегардад. Бо саъйи у бори нахуст осори адабии шифохии мардуми Бадахшон ба китоби «Намунахои фолклори тодик дохил карда шуд ва баъдтар дар рисолаи номзадии вай, ки ба тахкики киёсии назми Бадахшон бо манотики дигари тодикнишин бахшида шуда

Муаллифи мачмуа соли 1940 бо шоир шахсан сухбат намуда, аз забони у ба таври мухтасар шархи холашро навиштааст: Мувофики маълумоти Т.Пулоди вай соли 1940 хамчун намояндаи маорифи вилоят ба райони Бартанг сафар карда, дар кишлоки Равмед бо Буломчон ошной пайдо карда ва бо у хамсухбат шудааст (14, 27). Аз накли худи шоир маълум гардидааст, ки у соли 1888 дар мулки Мунчон, ки холо тобеи Бадахшони Афгонистон мебошад, дар оилаи рухонй таваллуд шудааст. Дар сишш дахсолагй бо хохараш, ки зани рахнамои рухонии мардум Шохгадо будааст, ба Рушон омада, карор додааст, ки дигар ба Мунчон барнагардад (14, 27).
Шохгадо аз чумлаи пирони мазхабии исмоилии Бадахшон махсуб мешуд. Барой гирифтани савод Буломчонро апааш ба мактаби хусусй медихад, вале у он кадар шавку хавас ба тахсил надошт ва вакди худро зиёдтар ба шикор ва аспсаворй сарф мекард. Баъди вафоти хохараш у мактабро партофта чаласавод монд (14,27). Аз гуфтахои фавкуззикр маълум мсшавад, ки Буломчон дарачаи кофии савод нагирифтааст, аммо шавки шеъргуй аз хамон айём дар у пайдо шудааст. Пас аз фавти апааш у чанд муддат сарсону саргардон дар кишлокхои Рушон мегардад. Бо тавсияи яке аз хешонаш ба Булбахор ном зане хонадор мешавад, вале баъдтар маълум мегардад, ки ин зан тарёкй будааст. Зан бо фиребу найранг уро ба тарафи Рушони Афгонистон мефиристонад, ки гадой карда, тарёк харад.
Хонадоршавии шоир дар дахсолаи аввали асри XX вокеъ гардидааст ва рафтуомади у ба Рушони Афгонистон то охири солхои 20-ум давом намудааст. Дар тарчумаи мухтасари холаш, ки аз забони худи шоир Т.Пулодй навишта гирифтааст, кайд мегардад, ки «кариб як мох дар мусофират будам. Аз он чо омада, мебинам, ки зани май дар хона нест. Сонй фахмидам, ки КДбилак ном як шахси давлатманд уро бо тарёк харида, дар никохи худ даровардааст. Аз он вачх дар бораи бевафогии занам шеър гуфта, тарёкиёнро хам хачв карда будам» (14,28).