Татарская литература зарубежья и творчество Гаяза Исхаки периода эмиграции

• Автор: Мансуров, Илсур Салихьянович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2005
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 181 с.

«БАШКОРТ ДЭУЛЭТ ПЕДАГОГИЯ УНИВЕРСИТЕТЫ»

ЮГ АРЫ ПРОФЕССИОНАЛЬ БЕЛЕМ БИРУ ДЭУЛ0Т МЭГ АРИФ

ОЕШМАСЫ

ТАТАР М0КАЖИРЛЕК ЭДЭБИЯТЫ ЬЭМ ГАЯЗ ИСХАКЫЙНЬЩ ЭМИГРАЦИЯ чоры иж;аты

10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжрсен алу очен язылган диссертация

Кулъязма хокукында

МАНСУРОВ ИЛСУР САЛИХЖДН УЛЫ

Г ыйльми житэкче: филология

фэннэре докторы, профессор Рэиф Кадим улы Эмиров

Уфа 2005
ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ
I булек. Татар мвьажирлсге: ижтимагый-сэяси
узгэрешлэр ьэм эдэби-мэдэни мехит
§ 1. Татар меь ажирл еген ец ижтимагый-тарихи процесс буларак формалашу этаплары
§ 2. Меьажирлектэ татар кендэлек матбугат ьэм
матбагачылык узэклэренец милли эдэби хэрэкэткэ йогынтысы
II булек. Моьажирияттэге татар эдэбияты (1919-1954 еллар)
§ 1. Меьажирлектэге язма эдэби мирас ьэм язучыларныц яца ижтимагый-сэяси шартларда ижади-фэлсэфи ьэм эстетик эзлэнулэре
§ 2. Татар эдэбияты традициялэренец моьажирлек эдэбия-тындагы чагылышы
§ 3. Г.Исхакыйньщ эмиграциядэге ижтимагый-эдэби
эшчэнлеге ьэм аньщ 1919-1954 елларда татар эдэби процессына, мэдэни тормышына ясаган роле
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ
КЕРЕШ
Теманыц актуальлеге. Татар халкыныц мец елдан артык тарихы булган эдэбияты бар. Хэзерге вакытта эдэбият фэнендэ аныц усу, фор-малашу этаплары, узэк проблемалары системалы ойрэнелэ. Лэкин тик-шсру талэп итэ торган мэсьэлэлэр дэ бихисап. Илдэ башланган демократах ъэм сэяси узгэрешлэр, милли узац усу ъ.б. факторлар халыкньщ уз тарихын, уткэндэге мэдэни мирасын тирэнтен ейрэну, аца объектив бэя биру момкинлеген барлыкка китерде.
Катлаулы процессларньщ купкырлы якларын ицлэуче эдэбиятныц чын тарихына гыйльми анализ ясаганда ижтимагый шартларны читлэтеп уту момкин тугел. XX гасыр башында Россиядэге инкыйлаб нэтижэссндэ ватандашларыбызньщ бер олеше илебездэн читкэ, эмиграциягэ китэргэ мэжбур булды. Узлэренец тарихи жирлэреннэн аерылып яшэугэ дучар ителгэн миллэттэшлэребезнец мэдэнияте ъэм эдэбияты безнец очен куп еллар дэвамында ябык булды. Гомум милли культурабызньщ аерылгысыз элеге катламы, гомумэн, тулысынча тикшерелмэгэн. Бу удайдан рус эдэбияты фэне шактый унышларга иреште. Рус эдэби эмиграциясе хакында инде купсанлы мэкалэлэр ъэм китаплар, хэтта, энциклопедиялэр донья курде'.
1 Соколов А.Г. Судьбы русской литературной эмиграции 1920-х годов / А.Соколов. — М.: Изд-во МГУ, 1991. - 184 с.; Алексеев А.Д. Литература русского зарубежья: Книги 1917-1940 / А.Д.Алексеев. - СПб., 1993.; Щедрина Н.М. Исторический роман русского зарубежья: Курс лекций / Н.М. Щедрина - Уфа: БГУ, 1993. - 32 с.; Щедрина Н.М. Литература русского зарубежья: Метод, пособ. / Н.М.Щедрина. - Уфа, 1994. - 60 с.; Ланин Б.А. Проза русской эмиграции (третья волна) / Б.А.Ланин. — М.: Новая школа, 1997. - 208 с.; Русское литературное зарубежье: Хрестоматия / Сост.
А.А.Асонян. - Омск: Изд-во ОмГПУ, 1994. - 592 с.; Литература русского зарубежья: Антология в 6 т. / Сост. Лавров В.В. - М., 1990—1997.; Литературная энциклопедия русского зарубежья (1918-1940) / Том I. — М.: Российская политическая энциклопедия, 1997. - 512 с. и т.д.

Шушы уцайдан шагыйрэ «20 ел элек ил» исемле шигырен ижат итэ. Бу вакыйга Россия тарихында эьэмиятле урын алып тора. Татар халкы берничэ гасырдан сон узенец местэкыйльлеккэ хокугын кутэреп чыга. Иске ирке, узлеге уз куйнына кайткач кире,
Йорде «кан» тамры буенча, телгэ килде ил йезе;
Дан атылды, кузгалды бар улеб ятканлары,
Герлэде, шау килде, акты боз корыб катканлары.
... Ядгырады кук йезенэ ж;ырлары, тэбриклэре,
Уз иркенен, чын бэхтенец улчэу алмас енлэре.
Шушы ук фикерлэр «Эйдэгез» шигырендэ дэ дэвам итэ:
Эйдэгез, кузгалдык,
Туыбызны (байрагыбызны) кулга алыйк.
Шау килеп - горлэшеп,
Ил тезик - туй ясыйк.
Эйдэгез, берлэшеп,
Кеткэн илгэ таба.
Иске зур барлыктан Тоткан илгэ таба.
Олеге юлларда миллионлаган миллэттэшлэребезнец хвррият омтылышы шигъри калыпка салынган.
Шагыйрэ беек шэхеслэребез Г.Тукай, Г.Исхакый, Й.Акчурага багышлап язган шигырьлэре дэ игьтибарга лаек («Кичер», «Кара кечкэ»1).
11ТТе1 Б. Ауаг ЕйепсН'гпп ЕбеЫ ЕИгтейшп 40 УЙ1 Эо1с1игта81 МипаяеЬебуЬ / Б. 1Тбс4 // МиЬаттеб Ауаг ГэЬак!. Науай уе ГааНуей. 100 с1о§ит уЙ1 бо1ау181у1а. - Аууйсйг МаШааэ! А. §. - Апкага, 1979. - В. 161.