Татарская литература начала XX в. : Проблемы авторства, основного текста и хронологии

• Автор: Рамеев, Зуфар Зайниевич
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 317 с.

Эчтэлек
Кереш
Беренче булек.
Эдаби текстларныц авторлыгын ачыклау
1. Ачык Ьэм яшерен имзалы эсэрлэр
2.Габдулла Тукай имзалары
3. Фатих Эмирхан имзалары
4. Имзасыз текстларнын, авторлыгы
Икенче булек.
Эсэрлэрнен, теп текстын билгелэу
1. Кулъязмаларда автор ирке-ихтыяры чагылышы
2. Басма чыганаклар Ьарчак ышанычлымы?
0ченче булек.
Даталаштыру Ьам хронология масьалаларе
Йомгак
Библиография

Кереш
Ифрат та катлаулы игдтимагый шартларда яшврге меж;бур ителгэн татар халкыныц милли Ьэм милли-мвдвни ихтыягд-мэнфэгатьлерен канэгатьлэндереп торуда, аныд инкыйраз афэтенэ бирешмэс кеч-куэте саклануда эдэби мирас гаять зур эЬэмияткэ ия. Классикларыбыз, куренекле эдиплэребез калэменнэн чыккан шигырь Ьэм поэмаларда, проза Ьэм драма эсэрлэрендэ татар кешесенед кудел деньясы, Ьэрчак яхшыга омтылып яшэве, рухына, эчке табигатене хас горурлык, авырлыкларга бирешмеучэнлеге, инсанлыгы чагылыш тапты. Матур едэбият белен «очрашу», «серлэшу» укучыларны, замандашларыбызны Ьич тэ битараф калдырмый, буталчык вазгыятьтэ уз юлын табарга, тормыш юлында адашмый атларга булыша.
Беренче карашка ул, эдэби мирас, укучы кулына килеп керугэ бернинди киртэ дэ куелмаган кебек. Махсус, дэулэти, фэнни чаралар курмичэ дэ яшэвен дэвам иттерэ шикелле. Халгсыбызныц адлы, зыялы, китап сузен хермэт итэ торган, бай рухи деньялы вэкиллэре кулларында булган, яисэ ниндидер язмыш белэн кулларына тешкэн язма ядкярлэрне, яисэ узлэре ищат иткэн калэм лдимешлерен саклаганнар, буыннан-буынга тапшырып килгэннэр (билгеле бер дэрэздэдэ бу буген да дэвам

итэ)'. Китап бастыру эше уйлап табылгач, фэннэрнед терле-терле тармаклары хасил булып, тарихи уткэнне тулырак кузаллау мемкинлеге бермэ-бер арткач, едэби мирасны да максатчан чаралар куреп саклап калу Ьэм яшэту зарурияты алга килеп баса Ьэм бу юнэлешта галимнэр катлавы естенэ тешкэн вазыйфалар гаять здитди тес ала. Эдэби мирас мэсьэлэсе, ейтерге кирэк, аеруча игдтимагый тетрэнулэр чорында катлауланып китучэн. Моныд ачык мисалы сыйфатында Октябрь инкыйлабыннан соцгы елларда яда -социалистик здэмгыять тезучелэр тарафыннан татарныд «иске адэбияты, феодаль, буржуаз, вак буржуаз эдэбияты»на ашкынып карты чыгып торуларны иска тешерергэ кирак сыман. Лэкин заманнар уту белен, тоталитар режим кечэйген шартларда да, алеге эш-гамеллэрнец ялгышлыгы, хэтта ки, зарарлыгы, адеби мираска бик та игътибарлы караш булдыру мелдбурияте ачыклана барды. Шунысы да бар: гаеырлар буе кулланылып, татар халкыныд ахлакый-эстетик кыйммэтлэрен формалаштыруга Ьэм устеругэ зур елеш керткэн ислам дине белен янэшедэ, аерылгысыз бэйлэнештэ яшэп килгэн гарэп язуыннан читлэштеру язма мирас мэсьэлэсен тагын да катлауландырды. 20 еллардан сод туып ускэн буыннар, гарэп язуындагы текстларны укый алмаганга кура, 1917 елга кадэрге эдэби эсэрлэрдэн, «табагач» хэрефле кулъязма Ьэм басма китаплардан бихэбэрлеккэ дучар ителделэр. 30 еллар ахырында татар язуын кириллицага кучеру исе татарныд эдэби мирасын
1 Содгы елларда мондый шэхеслэр турында мегълуматлар Миркасыйм Госманов, Марсель бхматжанов кебек галимнэр - тарихчылар, эдабиятчылар, археографлар, текстологлар хезмэтлэрендэ куп китерелэ.

фэнни талеплэргэ буйсындырып эшлевген исемлеге басмасын (басмаларын) булдыру баман да кичектерелеп киле эле. Аерата егерменче гасыр башы татар эдэби мирасы белен эш иткэнде мондый басманьщ юклыгы узен нык кына сиздерэ. Дерес, югарыда иске алынган М.Бади (Бедейли) хезмэте бетенлэй ук игътибарга алмастай нэрсе тугел. Эмма лекин анда - автографы Г.Ибрабимов исем. институтныц кулъязмалар теркеме мирасханесене тапшырылган бу псевдонимнар сузлегендэ1 (1162 шахеснеке) рус филологиясе фэненде мешбур И.Ф.Масанов кулланган2 мебим принциплар чагылмый. Теге яки бу имза кайларда (китапларда яисэ газета бэм журналларда) очрый, авторлыгы кем тарафыннан, кайда, нинди чыганакларда ачыла - сузлекне тезуче М.Ьади бу якларга игътибар итми, белки бернинди делил-факт китермиче санап чыгу белен гене чиклене (хеер, фен кешесе булмаганлыктан, фенни максат куймаганлыктан, адардан башкасын талэп итергэ хакыбыз да юктыр). Мисал йезеннен Фатих Эмирхан турындагысын китеребез: «Эмирханов Фатих Зариф улы (1886-1926). Казанда Яда бистэде туган. Татар халкыньщ классик язучысы. Псевдонимнары: I. Фатих Эмирхан; 2. Дамелла; 3.
1 80-колл., 1-тасв., 31-эш (мактэп укучылары дефтере, 15 дана). Мехмут Бедейли адлатмасында: «Бу эсэрге 19 гасырдан башлап бугенге кадер татар, башкорт, узбек, казак кебек тугандащ халыкларньщ едебият мейданына чыккан язучы, шагыйрьлордэн, сеяси—ижтимагый хэрекетлергэ катнашып йергон зыялыларыннан - азаматларыннан, шулай ук аларга аяк чалып йергэн провокаторлардан 1150 ден артык кеше кертелде. Бу кешелэрнед куп елеше псевдонимнар белен язганнар, яки щундый кушаматлар белен аталып йертелгеннэр»,- диелген. Сузлек Институт тарафыннан 1973 елныц 15 маенда сатып алынды.
2 Масанов И.Ф. Словарь псевдонимов русских писателей, ученых и общественных деятелей. - В 3 х томах. - М., 1941-1949; его же. - В 4 х томах. — М., 1956-1960,