Особенности типизации в татарской прозе 90-х годов XX века

• Автор: Халиуллина, Альбина Габитовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2005
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 230 с.

РУСИЯ ФЕДЕРАЦИЯСЕНЕЦ М0ГАРИФ Ь0М Ф0Н МИНИСГРЛЫГЫ БАШКОРТ Д0УЛ0Т ПЕДАГОГИЯ УНИВЕРСИТЕТЫ
Кулъязма хокукында
Хвлиуллина Альбина Габит кызы
XX гасырныц 90 нчы еллар татар прозасында типиклаштыру узенчэлеклвре
10.01.02. - Русия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)
Филология фэнннэре кандидаты гыйльми дэрвжэсенэ
диссертация
Гыйльми житокче: филология фэннэре кандидаты, профессор Сафуанов С.Г.

Уфа 2005

ЭЧТ0ЛЕК
КЕРЕШ
Т0П ©ЛЕШ
I булек XX гасырньщ 90 нчы еллар татар прозасында типик характерны
типик хеллэрда гаудаландеру 1Л. Ижтимагый тирэлек Ьэм шэхес мвнэсэбэтенен янача куелышы
1.2. Геройларныц рухи халате Ііам характер сыйфатларыньщ
бирелеше
1.3. Сатирик типиклаштыру алымнары
II булек Хазерге татар прозасында милли тип тудыру узенчэлеклэре
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ

КЕРЕШ
Хезмэтнен, актуальлеге. Совет чорын кичергэн башка купсанлы милли адэбиятлар кебек ук, XX нче йознец туксанынчы елларында татар эдабияты да иркен сулыш алды. Шул чорда башланган узгерешлар икътисади тормышны гына тугел, суз сангатенец барлык елкэлэрен да башкачарак усеш юлына юнэлтте.
Бугенге татар эдабияты тематик тврлелеге, эзлэнулэрнец куптармаклылыгы Ьэм психологик тирэнлеге белэн аерылып тора. Тема, проблема жайатеннан тыш, туксанынчы еллардагы проза эсэрлэре фикер уткенлеге, образлылылык, сюжет узенчвлеге ягыннан да бер-берсенэ охшамаган. Бу чор татар прозасы кеше табигатенец четерекле якларын, тормышыбызныц чын хакыйкатен кыгарак яктыртуы белэн да характерлана.
Тормыш дереслеген чагылдыруга омтылыш арту прозада кутэрелгэн проблемаларны кицэйтте Нам кечэйтте. Язучылар реаль чынбарлыкка якынрак булырга, аньщ асылын, эчке закончалыкларын ачып бирергэ тырыштылар. Ф.Энгельс реализмньщ табигатен билгелэп «реализм детальлер дереслегеннан тыш, типик характерны типик халлардэ дерес гаудэлэндеруне кузда тота»1, - дигэн. Бу уцайдан, туксанынчы еллар прозасы да реализмны типиклаштыруньщ узенчэлекле яда сыйфатлар белэн баетты.
Егерменче гасырныд сиксэненче еллар ахырында жэмгыятьтэ барган узгерешлар эдэбиятны да узенчэлекле усеш юлына юнэлтте. Эдиплэребез аеруча тарихи уткэнгв, миллэтнед катлаулы язмышына карата игьтибарны арттырдылар. Бигрэк та роман жанрында усеш алган тарихи тема
Н.Фэттахныд «Сызгыра торган уклар», Р.Батулланыд «Саембикэ», М.Хэбибуллинныд «Кубрат хан», Ф.Латыйфиныд «Хыянэт», ЗуРэхимовныц «Батырша», Р.Мвхеммэдиевнед «Сират купере»,
1 К.Маркс и Ф.Энгельс об искусстве. В 2-х т. Т. I. 4-е изд. доп. - М.: Искусство, 1983. — С.52.
Билгеле, хокук саклау органнарында елеге хеллер белен килешмэгэн полковник Жфуцат Насыйров образы биреле. Намуслы кеше буларак, аньщ Сеетне жинаять кылганы очен хекемге тарттырырга ниятлэнганлеге сурэтленелэ. Эмма Жфудет Насыйровныц мафия кылган жинаятьлерне хекем итарлек иреге 1шм кече юк икенлеген искэртэ автор. Жрудэттен естенрак торучылар >кинаятьларне ачмау, я булмаса, башкаларга сылтау ягында булганлыгы эсэрдэ терле вакыйгалар Ьам эпизодлар ярдэмендэ ачыла бара. Кияве Шерепнец мафиядэ киллер хезмэтен башкару факты ачыклангач, Ждудет Насыйровныц узене да куркыныч яный башлавын суретлеп, язучы мафияге каршы ялгыз керэшнец нэтижэле булмавын искерте. Трилогиянец икенче кисете ахырында китерелгэн «Мафия бессмертна» диген сузлэр Шерепнец кузэтуе булып кына тугел, е чынбарлыкныц аянычлы хакыйкате булып та яцгырый.
Мафия деньясыныц теп лейтмотивы булган акча кешелерде икейезлелек сыйфатын тудыруда этэргеч кеч булып тора. Йез ел элек Бальзак есерлеренде Алла урынына кабул ителе башлаган акча темасы безнец едебиятта яцалык буларак карала1. Акчага карата социалистик жэмгыять тербиялеген тыштан тыйнак менесебэт куплернец фикер серешенде девам итса де, трилогиядэ сурвтленген персонажлар аца табынуларын яшермилер.
Акчаны мулрак электеру ечен геройлар эшлерен астыртын тына йертерге, асыл ниятлерен, хислерен яшереп торырга межбурлер. hep эште жинаятьчелар шехси файданы, уз менфегатьлерен гене куз уцында тоталар. Бу - аларны уте кискен, катлаулы конфликтна керте. Трилогиянец икенче елешенде ике теркем мафия векиллере арасында кереш башлануы сурэтленеле. Жднаятьлернец хокук саклау органнары Ііем югары дережэле турелер белен берлекте ясалуын курсэту дэ зур гомумилештеруче фикерге китере. Шунысы аянычлы, романнарда ачыктан-ачык закон бозуга юл куйган
1 Хебибуллин М. Болгар тебэгендэ туган един // Мирас. - 1998. -№7. - 19 б.