Образ Тукая в татарской поэзии XX века

• Автор: Гафиятуллина, Нурфия Марсовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 199 с.

Казан дэулэт университеты

Кулъязма хокукында

Гафиятуллина Нурфия Марс кызы

XX гасыр татар шигъриятендэ Тукай образы

10. 01. 02. - Русия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдабияты)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжэ алу ечен язылган диссертация

Фанни житэкче -филология фаннаре докторы, профессор Галиуллин Т.Н.

Казан
Эчтэлек
Кереш

I булек. Тукай Ьем XX йез башы татар шигърияте

I. 1. Деньяви идеал формалашуныц алшартлары
I. 2. XX йез башы ижтимагый-фелсефи Ьем едэби фикерендеге
узгэрешлер. Милли идеал кондепциясе туу
I. 3. XX йез башы татар шагыйрьлере ижатында Тукай
II булек. 1920 -1950 нче еллар татар поэзиясендэ Тукайны кабул иту
Ьем беялеудэге социологизм (сыйнфыйлык) белей эстетик фикер
кореше
П. 1. Идеал концепциясендеге узгерешлернед ижтимагый Ьем
фелсефи жирлеге
II. 2. 1920- 1950 нче еллар татар поэзиясендв Тукай образы
III булек. Хезерге татар шигъриятендэ Тукай
III. 1. Тукай турындагы поэзияде яцарыш: едеби Ьэм
фелсефи жирлеге
III. 2. Хезерге татар шигьриятенде Тукай образы
Йомгак
Файдаланылган эдебият Ьем чыганаклар исемлеге
Кушымта
Кереш
Теманьщ актуальлеге. Милли мираска менэсэбэтнен узгэруе нэтижэсендв халыкньщ уз уткене, мэдэни байлыгы белэн кызыксынуы арту, моца кадэр кулэгэдэ кальш, куренми яткан адэби катламнарнъщ ачылуы эдэбият тарихына, тикшерелми килган яки берьяклырак ейранелгвн куренешлэргэ янача карарга мемкинлек бирде. Татар вдвби-эстетик Ьэм ижтимагый фикерендэге янарыш идеяларе поэзиядэ башкачарак тикшеру критерийларын алга чыгаруга юл ачты. XX йвз башында адэби манданта килеп, реалистик шигьрияткэ нигез салган Тукайнын тормыш Ьэм ижат юлы да - шундый алкэлэрнец берсе.
Тукай темасы XX гасыр поэзиясенэ нисбэтэн гена тугел, гомуман, эдаби-эстетик фикер, вдабият, миллаг усешендв зур урын тота. М:Хэсзнов аны, Данте, Гете, Байрон, А.Пушкин, А.Мицкевич, Р.Тагор, Т.Шевченколар белэн бер раткэ куеп, «XX гасыр татар тормышыныц энциклопедиясе, данья маданияте бакчасындагы татар чэчэге» дигэн иде (Хасанов, 1997, 4). Чыннан да, татар поэзиясен гена тугел, го«умэн мэдэният усешен, халык тарихын ацлау ечен беренче чиратта Тукай ижатын айрану маЬим. Дарес, аньщ лирикасы, шигьриятенец теп сыйфатлары, милли эдэбиятка йогынтысы, эдэбият тарихында, тэнкыйтендэ тоткан урыны фэнни нигезда тикшерелгэн, бэялэнгэн. Татар эдэбият белеменда шагыйрь ижатын фэнни ейрэнгэн жиде кандидатлык (М.Файзуллина, И.Нуруллин, Р.Башкуров, Р.Ганиева, Ю.Туишев, Н.Лаисов, ЛДамалетдинов) йэм бер докторлык (Г.Амиров) диссертациясе якланган. Тукай шигьриятен Ьэм тормыш юлын ейрэнуга Х.Госман, Г.Халит, Н.Юзиев, Т.Галиуллин, Р.Нафигов кебек галимнар зур алеш кертэ. Шагыйрьнен яшерен имзаларын, билгесез шигырьлерен ачыклауда Р.Гайнанов, Н.Юзиев, Р.Даутов, З.Рэмиевлэр киц фэнни
килэчэге кебек мэсьэлэлэр узаккэ куелып, аныц усешен таэмин итуче шартлар билгелэнэ, милли усеш, тарэкъкыять вчен "милли бердэмлек, азатлык, шахси ирек, суз ирегенец" (Яхин, 1994, 159), уз миллвтец файдасына "чит миллэтлэрдэн яхшыны алу" (Гобэйдуллин, 1913, 397) кебек сыйфатларныц мейимлеге ачыклана.
Шулай да ижтимагый-фэлсэфи фикерда ислам уз позициялэрен югалтмый. XX йез башы татар жэмгыяте меселманнар берлеген тэшкил ита. Халыкньщ яшву рэвеше да, деньяга карашы, фалсафасе да, гомумэн, яшэешнед hap елкэсе ислам дине нигезендэ калыплашкан, шул нигезда усеш-узгарешне дэвам ита. Шекертме ул, приказчикмы, Жэдитчеме, кадимчеме, сзудэгэр яки магаллимме - Ьэрберсе маселман, берау да ислам динен кире какмый. Ждаигчелек харакэте да мадэни, сэяси елкалар белан чиклэнми, дини реформаторлыкны да эченз ала (Зайидуллина, 2000, 207). Шулай итеп, XIX гасырда теп рольне уйнаган мэгърифатчел, дини карашлар милли хис белен урелеп кита (Нигматуллина, 1997, 105), динилек белан миллилекнен синтезы барлыкка кила (Мухаметшин, 2000, 169), естенлек, албатгэ, сонгысына бирелэ. Бу куренешкэ уз чорыньщ рус галимнэре да игьтибар ита. Масэлан, Н.Ашмарин Казан татарлары эдебиятына ясаган кузэтуендэ едэби фикерлэунен миллилеккэ йез белан борылуын билгели (Ашмарин, 1905, 5). Фэлсэфи фикер аны татарларньщ бу чорда миллат буларак оешып житуе белан бэйлап адлата (Обществ, и философ, мысль нач. XX вв, 1990,105).
Ижтимагый яцарыш Ьам усеш идеялэре эдабият, мэдэният, мэгариф елкэлэрендэ узгэреш, ядача сулыш кираклеген ацлау белан берга урела. Д.ЗаЬидуллина XX йез башында киц жэелгэн милли харзкатнец эдэби фикерне да ижтимагый фикер усешен кабатларга