Методика изучения местоимения в аспекте повышения культуры речи учащихся

• Автор: Искандарова, Фарогат Додобаевна
• Шифр специальности: 13.00.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 148 с.

МУНДАРИЧД
Мукаддима
Боби 1. Асосхои лингводидактикии таълими чонишин дар мактаб
§ 1. Хрлати омузиши чонишин дар забони адабии точик
§ 2. Мавкеи чонишин дар барномахои таълим
§ 3. Тахдили китобх,ои дарсй зимни таълими чонишин
§ 4. Тахлили рисола ва дастурхои методи дойр ба таълими
чонишин
і.; •
* * * у)
Боби 2 Таълими чонишин ванйкши он дар ташаккули маданияти
нутки хонандагон

§ 1, Вазъияти таълими чонишин дар мактабх,о
§ 2. Метод ва тарзх,ои шинос намудани талабагони синфх,ои ибтидой
ва VI бо чонишинх,о
§3. Машкдои услубй ва накши онх,о дар ташаккули маданияти нутки талабагон зимни таълими чонишин
Хулосаи умумй ва тавсияхои методи
Руйхати адабиёт

му к;лдд има
Таърих бисёр харобкорихоро медонад, ки дар натичаи он бехтарин ёдго-рихои маданию маърифатй бархам хурдаанд. Аммо забони точикй нуфузи худро аз даст надод ва чун забони давлатй боки монд. Пас аз Инкилоби Ок-тябр давраи нави инкишофи забони точикй шуруь шуд. Олимони забонши-нос бисёр самтхои назариявй ва амалии онро тахкик намуданд. Дар таълими забони точикй хам баъзе комёбихо ба чашм мерасанд. Бо вучуди ин дар натачай сиёсати яктарафаи марказ ва нодурустии тангназарон забони точикй ахамияти чамъиятию давлатиашро то андозае гум кард ва ба забони хона, кучаю бозор мубаддал гашт. Насими бозсозй ба руи забони точикй хуршеди хакикатро мунаввар сохт. Ба он макоми давлатй дода шуд.
Забон оинаи фарханги мардум мебошад. Ба ин маънй, ки таърих ба вазъи илму дониши хар халку миллат дар забони вай акс мёбад. Миллате, ^ ки забони гани дорад, сохиби фарханги тараккиёфта аст. «Пас, забони мо
ойинаи фарханги миллат ва мояи ифтихор аст, зеро вай аз чумлаи за-бонхои сарватманд буда, хеле барвакт, бештар аз 1000 сол кабл аз ин, сохиби шохаи адабии худ гашта буд: Сохибкирони шоирй - устод Рудакй бо ин забон басо шеърхои холис ва нобе сурудааст; «Шохнома» - и без-аволи хамосасарои беназир - хаким Фирдавсй, ки нафистарин шохдсории адабиет, дар хачми 60 хазор байт бо хамин забони асил ба дунё омад, хеле аз асархои илмии алломаи Машридзамин - Абуалй ибни Сино низ зодаи забони модариаш - забони форсист. Асбоби эчоди асархои илмию бадеии сухансароёни забардасте чун Форобй, Саъдй, Хофиз, Хайём, Носири Хис-рав, Доми, Бедил, Сайидо, Ахмади Дониш, Айнй, Лохутй, Турсунзода ва гайра низ забони модариашон буд» / 38,5 - 6/.
Дар конуни забон чунин омадааст: «Забони давлатии Думхурии Точикистон забони точикй (форсй) мебошад?/. Аз ин ру, мо водорем, ки

лафзи модариро хуб бидонем ва озодона бо он такаллум намоем. Кудак бо захираи муайяни лугат ба мактаб кадам мегузорад. У тадридан ба оузиши забон шуруъ мекунад. Бо мадади омузгор нафосату фасохати забонро дарк мекунад. Пушида нест, ки тарзи талаффуз, оханги гуфтор, умуман хар су-хани омузгор барои шогирдон намунаи ибрату пайравй аст. Забони тоники дар мактаб танхо фанни таълимй набуда, балки воситаи мухими таълим низ мебошад. Яъне ба василаи он фанхои дигар омухта мешавад. Аз ин са-баб, муаллим масъулияти чиддиро бар зимма дорад, у бояд хамеша ба нормаи забони адабй риоя карда, худ дорой маданияти баланди нутк бо-шад, ки ин нишонаи баландии шуур ва маданияти омузгор аст. Дурустй ва бегалатии нутк талаби нахустини маданияти сухан аст. Агар муаллимони забону адабиёт ва тамоми муаллимони фанхои дигар тарзи фаъолияти худро циддан дигар накунанд, дар ин боб натичаи дилхох ба даст намеда-рояд: аввал хамин, ки дар дарсхои хониши адабй ва адабиёт хангоми шу-, нидани чавобхои хонандагон факат бо мундаричаи порчахои адабй махдуд нашуда (чунон ки холо раем аст), собиткадамона барои ин низ мубориза бурдан лозим аст, ки маданияти нутки шифохии хонандагон
хамвора пеш равад, такмил ёбад». /37-75/.
Омузиши вазъи таълими забони точикй дар мактабхои чумхурй нишон медихад, ки натичахои ба дастоварда талаботи даврро конеъ гардонда наме-тавонад. Муаллимон ба масъалахои назарй бештар эътибор дода барои дар амал татбик намудани он намекушанд, Чунон. ки М.Лутфуллоев рочеъ ба ин гуфтааст: «Зиёда аз ин дар давоми солхои охир хам мурратибони программа«) хам муаллифони китобхои дарей аз омузиши забони модарй ба таври умумй ва аз омузиши инкишофи нутку маданияти сухан гурез карда, рохи грамматикакунонии таълимро пеш гирифтаанд». /83-129/. Омузгорони мактаб беш аз хама ба китобхои дарсии «Забони точикй» махдуд мешаванд, онхо ба таълими забони модарй эчодкорона рафтор накарда, аз хонандагон танхо тутивор аз ёд намудани таърифоту коидахои грамматикй ва ичрои машкхои якнавохти китоби дарсиро тапаб мекунанду халос. Дар натича,

ро номбар накарда, онро танхо ишора мекунанд. Шокир аз мактаб омад. У акнун хурок хох.ад хурд. Маи хамрохи шумо ба сахро меравам. Латиф ва Бахор мактаби худро имсол тамом карданд. Онхо акнун барон ба техникум даромадан тайёрй дида истодаанд». /149,36/. Чи тавре ки дида шуд, дар коидаи мазкур ба микдори предмет низ ишора кардани чонишин хеч низ гуф-та нашудааст. Мисолхои овардашуда танхо ба предмет ишора кардани донишинро ифода кардаанд. Аммо аломати предмет аз тарафи чонишин чй хел ишора меёбад, барои мактабиён номафхум мондааст. Сипае, дар китоби номбурда дойр ба чонишинхои шахсй ва шахсу шумораи онхо, суф-фиксчонишинхои сохибй маълумотхо дода шуда, чадвали (таблитсаи) Чонишинхои шахсй, суффиксчонишинхои сохибй оварда шудааст. Дар охир кайд шудааст: «Охири калима ба гайр аз садоноки а бо дигар садонокхо тамом шавад, дар суффиксчонишинхои сохибй садоноки а ба я (й+а) мубаддал мегардад: бобо - ям, зардолу - ят, чо - ятон, ва гайра. /149, 40/.
Дигар нашри китоби мазкур дойр ба мавзуи чонишин айнан бе ягон тагйирот буда, танхо аз нашри соли 1962 «суффиксчонишинхои сохибй» «бандакчонишинхои сохибй» номида мешаванд.
Китоби дарсии забони точикй,ки муаллифаш Точиев Д.буда ба синфи III тавсия шудааст, ба мактабиён дойр ба чонишинхои шахсй ва шахсу шумораи онхо маълумот медихад. /141/.
Дар китоби дарсии соли 1984, ки муаллифонашон Д. Точиев ва Р.Мирзоев мебошанд, мавзуи чонишин бетагйир мондааст. /140/. Бояд кайд кард, ки дар нашри солхои пешин мавзуи чонишин дар китоби мазкур чой надошт (солхои 1958-1959). Дар ин китоб танхо дар кисмати ка-лимасозй дойр ба бандакчонишинхо маълумоти муфассал дида мешавад. Инчунин барои мактабиён тасрифи бандакчонишинхо ба воситаи чадвал пишон дода шудааст. /140,98/.
Мувофики барномаи таълим шиносой бо чонишин хамчун хиссаи нутк дар синфхои 3-4 огоз меёбад. Дар китоби дарсии муаллифон Лутфуллоев М., Абдуллоев И., Шарифов Ф., ки барои синфи 4 навишта шудааст, мактабиён бо