Компаративные фразеологические единицы в современном таджикском литературном языке

• Автор: Дустов, Хамрохон Джумаевич
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 158 с.

Мундаридаи кор:
Мукаддима
Боби I. Нутк хамчун заминаи пайдоиши вохидхои
фразеологии ташбехй
Фасли 1. Нутк ва забои, умумият ва хосиятхои фарккунандаи
байни онхо
Фасли 2. Вохидхои нутк хамчун сарчашмаи пайдоиши
вохидхои забои
Фасли 3. Воситахои тасвири бадей хамчун заминаи вохидхои
фразеологии ташбехй (ВФТ)
Боби П. Вохидхои фразеологии ташбехй ва хосиятхои
мухимтарини онхо
Фасли I. Мавкеи вохидхои фразеологии ташбехй дар байни
гуруххои дигари вохидхои фразеологии забоии тодикй
Фасли 2. Таркиби лексикиву грамматикии ВФТ
Фасли 3. Инъикоси калимахои фонди асосии лугавй дар ВФТ
Боби III. Гуруххои маъной, сохторй ва мансубияти
хиссаинуткии ВФТ
Фасли 1. Гуруххои маъной ва хосиятхои мухимтарини онхо
Фасли 2. Гуруххои сохтории ВФТ ва хусусиятхои
мухимтарини онхо
Фасли 3. Гуруххои ВФТ аз бобати мансубияташон ба
хиссахои нутк
Хулоса
Руйхати адабиёти илмиву бадей
Мукаддима
Фразеология яке аз бобхои мухимтарини илми забон аст, кн тадкики масъалахои мухими он дар забонхои чу до гона ба тарики чиддй аз нимахои асри гузашта шуруъ шудааст.
Тадкики масъалахои чудогонаи фразеологии забони точикй дар асоси маколахои машхури академик В. В. Виноградов ба вучуд омаданд [15]. Дар забоншиносии точик аввалин шуда академик А. Мирзоев дар заминаи асархои Сайидои Насафй хосиятхои мухимтарини иборахои халкиро тадкик намуда [59], ба пайдоиши илми нави фразеологияи точик боис гардид. Солхои 60-уми асри бистумро метавон солхои ташаккули илми фразеологияи тоник хисобид, зеро ки дар ин солхо як катор мацолаву рисолахои номзадй ба вучуд омаданд. Дар дахсолахоп баъд тадкики масъалахои мухталифи фразеологияи точик идома ёфта, соли .1982 асари мукаммали профессор X,. Мадидов «Фразеологияи забони хозираи тодик» ба табъ расид. Дар китоби мазкур вохидхои фразеологй аз дихати пайдоиш, гуруххои маъноиву сохторй, услуб ва дигар хусусиятхои хос тасниф шуда, муаллиф онхоро дар асоси маводхои муътамади илмшо бадей тахлил намудааст.
Вохидхои фразеологй хамчун масолехи тайёри сохтмонй васеъ корбаст мешаванд. «Онхо хамчун масолехи дар тули карнхо рехтаву устуворгардидаи забон дар шакли колабхои тайёр ва бо маънихои пешакй маълум истифода бурда мешаванд» [54, 4]. Вохидхои фразеологй дорой як катор хосиятхои мухим буда, аз дигар навъхои вохидхои забон ба куллй фарк мекунанд. Яклухтмаъной, ифодаи образ, сохти устувори ба хиссахо чудонаша ванда, истифодабарй дар кабатхои гуногупи услубй аз хусусиятхои мухими вохидхои фразеологй ба хисоб мераванд. Тасниф шудани онхо ба гурухдои сохториву маъной ба чумлаи вохидхои асосип забон шомил будани онхоро таъкид мекунад.
Омузишп системаноки вохидхои фразеологй дар забоншиносии точик аввалин бор ба калами Н. Маъсумй тааллук дорад. Вай дар асари пурмухтавои худ «Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии точик» ба тадкики масъалахои мухими вохидхои фразеологии забонамон даст зада, фразеологияро хамчун цисмати чудогонаи илми забоншиносии точик
муаррифй намудааст. Х,амчунин дар асоси тадкикоти мазкур дар оянда як катор асару маколахо бахшида ба забон ва услуби нависандагонн чудогона ба миён омаданд [56, 145-159].
Баъдан омузиши вохидхои фразеологй инкишоф ёфта, дар пн замина як катор асархои илмй ба вучуд омаданд. Забоншинос С. Хушенова ба тадкикоти яке аз пахлухои мухими фразеологияи точик огоз намуда, асари комилеро бо номи «Вохидхои фразеологии изофии забони точикй» ба табъ расонд. Дар асари мазкур хусусиятхои лексикиву грамматикй, сохторй ва маъноии вохидхои фразеологии изофии забони точикй дар асоси маводи фаровон аз асархои адибони гуногун тадкик карда шудаанд [104]. Муаллиф кайд менамояд, ки вохидхои фразеологии изофй сохторй хосро сохиб буда, унсурхои лексикии гуногун ба вазифаи чузъхои таркибии онхо омада метавонанд. Хамчунип у вохидхои фразеологии изофиро аз руйи иштироки чузъхо ба вохидхои фразеологии изофии дучузъа ва бисёрчузъа гурухбандй намудааст. Аз руйи ифодаи маъно бошад, вохидхои фразеологии изофй ба фразеологизмхоп идиоматикй ва гайриидиоматикй тасниф шудаанд [104, 73-112].
Мухаккики дигари точик И. Хасанов ба тадкикоти вохидхои фразеологии романи «Духтари оташ»-и Д. Икромй даст зада, рисолаи хешро дар мавзуи «Лексика ва фразеологияи романи Д. Икромй «Духтари оташ» ба анчом мерасонад [107]. ХамчУннн дар солхои 60 то 80-уми асри гузашта як катор рисолахо ба вучуд омаданд, ки дар ташаккулм илми фразеологияи точик таккони чиддй бахшиданд. Забоншиносон Мачидов X., Юсупова М., Далилов X- ва дигарон кушиш намудаанд, ки масъалахои мубрами халношудаи фразеологияи точикро баррасй намоянд. Мухаккики точик Мачидов X- ДаР рисолаи худ «Хусусиятхои лугавй-маъноии вохидхои фразеологии феълии забони точикй» як кисмати бузурги вохидхои фразеологиро тадкик намуда, хусусиятхои хоси вохидхои фразеологии феълиро дар асоси маводи фаровон нишон додаст [39]. Забоншинос Юсупова М. ба тадкики фразеологияи адибони чудогона дахл намуда, рисолаи хешро тахти унвони «Фразеологияи романи «Дохунда»-и С. Айнй» руйи чоп овард. Муаллиф вохидхои

- Хуб, пасу пешамро дида, пас аз он ба як фикр меоям, - гуфта пн судбатро ба поён расониданн шуд (С. Айнй, Дохунда, 55). Хдмн ба ошхурй машгул шуданд, дар вакти ошхурй касе дам намезад, на га к намебаровард (С. Айнй, Дохунда, 61). Восеъ, ки уро марди баномус ва баорият медонист, ба ин ran бовар накарда буд, аммо дозир дар шубха афтод: наход ин ran рост бошад? (С. Улугзода, Восеъ, 22). Абдуллой Бухорй менавишту ran мезад, ман аз дастони у чашм намекандам (Ф. Мудаммадиев, Асардои мунтахаб, Д. 2, Дар он дунё, 73). Агарчи днгар аъзоёни отряди меднати усто Барот ба дамаи гуфтадои Олимов пздори розигй намуданд, бо вучуди ин вай аз назди ондо димогаш сухта, табъаш хира баромад (Ф. Ниёзй, Сарбозони бесилод, 248).
Баръакси водиддои фразеологии дучузъаву сечузъа дар водиддои фразеологии бисёрчузъаи тафсилёфта маънои мачозй бо сабабп шарду эзод ёфтани яке аз чузъдои дохилй пурра ва фадмо ифода ёфта, хонанда онро ба осонй дарк мекунад. Аз кабили оташи чабру зулм боло гирифт «чабру зулм кардан», ба андешадои ширин побанд шудан «дар хусусп чизи хубе андеша кардан», аз бини боло ran задан «ранчондан касеро, сухапи ночо гуфтан ба касе», дар байни обу оташ мондан «илочи корро наёфтан», таноби суханро ба даст гирифтан «баъд аз суханронии касе сухан кардан»:
Оташи чабру зулм боло гирифт, забона зад (С. Улугзода, Восеъ, 135). Вай аз он ки имруз вохуридо бо одамони гуногун ба пеши назарп у садифадои нави тагйири хулку атвор ва рафтору кирдори опдоро мекушод, ба андешадои ширин побанд мешуд (Ф. Ниёзй, Сарбозони бесилод, 260). - Ман як ятимро, ки «акнун замони дуррият шуд, касе ба касе аз бинй боло ran зада наметавонад» гуфта ба руйи хучаинаш давнда будааст, аз биниаш овехтам (С. Айнй, Дохунда, 298). Файз дар байии обу оташ монд (А. Самадов, Майдон, 113). - Хамии дам мудаббат аст, -таноби суханро ба даст гирифт ( А. Самадов, Косаи давр, 12).
Кдбл аз он, ки дар хусуси мавдеи мачоз дар сохтори водиддои фразеологии ташбедй (ВФТ) дарф занем, зарур меояд, ки худи мафхуми ВФТ-ро муайян кунем. Мувофики аки дай забоншиноси рус Ройзенсон J1. И. фразеологизмдои ташбедй чунин иборадое мебошанд, ки аз чпдати