Синтаксическая организация текста художественной прозы Гаяза Исхаки

• Автор: Шакирова, Гульназ Марсовна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 197 с. : ил.

ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ 4 б.
БЕРЕНЧЕ BYJIEK. Текст теориясенец теоретик мэсьэлэлэрс 14 б.
1.1. Текст теориясен ейрэнунец кыскача тарихы 14 б.
1.2. Текст теориясе. Аньщ гомуми теоретик мэсьэлэлэре 21 б.
1.3. Беренче булеккэ нэтижрлэр 42 6. ИКЕНЧЕ BYJIEK. Гаяз Исхакый эсэрлэренец
кулом-прагматик кисэклэре 44 б.
2.1. Гаяз Исхакыйньщ проза эсэрлэрендэ
синтаксик бетеннэр , 47 б.
2.2. Гаяз Исхакыйныц проза эсэрлэрендэ абзац 64 б.
2.3. Гаяз Исхакыйныц проза эсэрлэрендэ башламнар,
бетемнэр Ьэм алар арасындагы бэйлэнеш 75 б.
2.4. Г аяз Исхакый прозасында эсэр исемнэре поэтикасы 82 б.
2.5. Икенче булеккэ нэтижрлэр 90 б. 0ЧЕНЧЕ BYJIEK. Гаяз Исхакый эсэрлэренец
контекстка бэйле буленеше 95 б.
3.1. Гаяз Исхакыйныц проза эсэрлэрендэ хикэялэу,
тасвирлау Ьэм фикер йертугэ бэйле автор сойлэме 96 б.
3.1.1. Г аяз Исхакыйныц проза эсэрлэрендэ тасвирлауга нигезлэнгэн пейзаж 102 б.
3.1.2. Гаяз Исхакыйныц проза эсэрлэрендэ
портрет бирелеше 113 6.
3.2. Г аяз Исхакыйныц проза эсэрлэрендэ диалог 1216.
3.3. Гаяз Исхакыйныц проза эсэрлэрендэ уртак сойлэм 128 б.

3.4. бченче булекко нэтижолэр 142 б.
ЙОМГАК 147 б.
РУС ТЕЛЕНД0ГЕ 0Д0БИЯТ ИСЕМЛЕГЕ 155 б.
ТАТАР ТЕЛЕНД0ГЕ 0Д0БИЯТ ИСЕМЛЕГЕ 178 б.
ЧЫГАНАКЛАР 196 б.

КЕРЕШ
Танылган эдип, драматург, ждмэгать эшлеклесе, ялкынлы публицист, журналист, тэнкыйтьче, куренекле сэясэтче Гаяз Исхакый (1878-1954) - XX йез башы татар ижтимагый-сэяси усешендэ, эдэби-мэдэни алгарышында тирэн эз калдырган шэхеслэрнец берсе.
Гаяз Исхакыйныц ижат эшчэнлеге татар халкыныц миллэт булып оешуы, милли эдэби телнец усуе очен шартлар елгергэп, татарларда уяныш чоры башланган XIX йез ахыры Ьэм XX гасыр башына туры килэ. Эдипнец ижаты элеге катлаулы кутэрслеш елларында чэчэк ата, ул вакыттагы ижтимагый вакыйгалар, татар кенкурешепдэге узгэрешлзр белэн бэйлэнешле ровешто урелеп бара.
Татар эдзби теле тарихын ейрзнугэ зур елеш керткэн галим
В.Х.Хаков фикеренчэ, милли эдоби телнец теп закончалыкларыннан берсе — аныц халык сейлэм теленэ нигезлэнуендэ1. Эдзби телнен усеш тенденциясе нэкъ менэ Исхакый эсэрлэреидэ ныгытыла да. Эдип эдоби телнец нормалары тотрыклы, бетен халык ечен бердэм Ьэм уртак булуны яклый. Аныц эсэрлэреидэ эдэби телнец эчке структур усеше ачык кузэтелэ. Гаяз Исхакый яшэгэн Ьэм ижат иткэн чорда эдэби тел белэн диалектлар арасындагы менэсэбэт тэ ачыкланып житэ. Эдип эсэрлэренец теле мисалында эдэби телнец лексик-семантик, фонетик-орфоэпик Ьэм грамматик яктан кагыйдэлэшэ баруын Ьэм кайсы диалектларга нигезлэнгэнлеге ачык куренэ. Милли эдэби тел кагыйдэлэшу Ьэм усу чорында стильлэр елкэсендэ дэ зур узгэрешлзр барлыкка килэ. Г.Исхакый аеруча милли эдоби телнец нэфис
1 Хаков В.Х. Гаяз Исхакый Ьэм XX гасыр башында татар эдэби теле мэсьэлэлэре / В.Х.Хаков // Гаяз Исхакый Иэм татар двньясы: вдипнен 120 еллыгына багышланган хапыкара фэнни-гамоли конференция материаллары. - Казан, 2000. — Б. 224-225.

Аерым кисэклэрнец автосемантиясе хикэялэудэ тыиыш, тукталыш, хэл алу булып хезмэт итэ. Ул укучыньщ игътибарын хикэялэу сызыгыннан аерып ала, чпткэ юнэлтэ, кайчак теге яки бу курепешне фэлсэфи гомумилэштеру дэрэжэсенэ кутэрэ. Текстныц автосемантиясе аны оештыру алымы буларак, яки автор эйтергэ телэгэн эчтэлекле копцепцияне ачуда роль уйный, эсэрнец когезиясен - текст эчендэге бэйлэнешлэрые урпаштыру чарасы булып хезмэт итэ.
Фэнни, фэнни-популяр текстларда чит текст буларак цитата, астешермэлэр кулланыла. Эдэби эсэрдэ исэ, текст эчендэге текстныц функциясе торле. Мэсэлэн, эпиграф рэвешендэ килгэн текст эсэрнец теп идеясен бирэ, эчтэлекне ацларга ярдэм итэ, жирлек эзерли.
Текст эчендэ килгэн чит текст узэк вакыйгалар белэн параллель барса, катлаулы тезелешле текст барлыкка килэ. Алар, нигездэ, уйланма, эмма чынбарлык кебек кабул ителэ. Автор - геройлар турында, э геройлар легенда хакында сейлилэр. Эсэр эчендэ фантастика Ьэм чынбарлык кушылып китэ. Алар торле вакыт Ьэм аралык яссылыгында сурэтлэнсэлэр дэ, узара ныклы бэйлэнешкэ ксрэлэр, яраклашалар.
Текст эчендэ танылган кеше исемнэрен атап уту дэ текстка остэмэ мэгънэ кертэ ала. Мэсэлэн, антик аллалар, язучылар, фэлсэфэчелэр, гомумхалыкка танылган латинча сузлэр эдэби эсэрлэрдэ еш кулланыла.
Шунысы моЬим: текст кисэклэренец бэйсезлеге жомлэлэрнец
бэйсезлеге кебек ук, бик чагыштырмача гьша. Беренче карашка бэйсез булып тоелган кисэклэр, я эсэрнец исеме, я аныц алдагы яки соцгы олешлэре белэн бэйлэнгэн булып чыгалар. Автор аны текстка кертеп жцбэргэн икэн, димэк, ул бу кисэкне, олешне ботен эсэр фонына куеп караган, аныц бэйлэнешен куцелендэ ачыклаган булып чыга.
Текст характеры белэн бэйле мэсьэлэлэр арасында ботенлек Ьэм бэйлзнеш иц моЬимнэрдэн санала. Ботенлек Ьэм бэйлэнеш текстныц эчтэлек Ьэм структур асылын чагылдырып, аерым ике аспектта каралырга тиеш булсалар да, текст оештырудагы меЬимлек ягыннан алар янэшэ атлыйлар.