Поэтическая ономастика прозы Гумара Баширова

• Автор: Гарипова-Хасаншина, Венера Макмуновна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 241 с. : ил.

В.И.Ульянов-Ленин исемендэге Казан дэулэт университеты
Кулъязма хокукында
Гарипова-Хесэншина Венера Мээмун кызы
ГОМЭР БЭШИРОВ ПРОЗАСЫНЬЩ ПОЭТИК ОНОМАСТИКАСЫ
10.02.02 - Россия Федерациясе халыклары теллэре (татар теле)
Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжэсе алу очен язылган диссертация
Фэнни житэкче -филология фэннэре докторы, профессор Г.Ф. Саттаров
Казан
ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ
БЕРЕНЧЕ БУЛЕК Г. Баширов ижатында едаби тел Ьэм ономастика мэсьэлалэре
1.1.Г.Баширов мирасыньщ татар теле Ьэм едабияты усешенде тоткан урыны
1.2.Г.Беширов макалаларенда адэби асернец лингвистик структурасына менэсебат
ЕЗ.Эдэби эсер геройларын формалаштыра, гаудаландерэ торган чара буларак сузнец роле
1.4.Г.Бэширов мирасында татар адаби теленец усеш-узгэреш процессы Бэм шул шартларда телнец сафлыгын саклау проблемасы
1.5.Г.Бэширов ижатында поэтик ономастика масьелеларе
ИКЕНЧЕ БУЛЕК Г.Бешировньщ прозаик асэр исемнаре поэтикасы
2.1,0даби эсер исемнаренец ойранелу тарихына кыскача кузату
2.2.Эдеби асар исеме буларак суз
2.3.Сузтезмагэ нигезлэнган идеонимнарныц лингвопоэтик уз'енчалекларе
2.4.Ж;емле белэн аталган асар исемнаре
0ЧЕЕ1ЧЕ БУЛЕК Г. Баширов прозасыныц поэтик антропонимиясе
3.1.Реалист язучы буларак Г. Баширов Бом поэтик антропонимия
3.1.1.Эдвби метод, жанр Ьэм шагыйрана антропонимия
3.1.2.Г.Бэшировнын поэтик антропонимиясенда давамчанлык Ьэм
новаторлык
3.2.Поэтик антропонимияда кеше исемнаре
3.2.1.0номастикада поэтик антропонимия олкэсенэ нисбэтде кайбер проблемалар
3.2.2. Г. Бешировныц сэнгатьле чечмз всврлэрендэ шагыйранэ антропонимнарныц сэнгати-эстетик Бэм поэтик-стилистик вазифасы
3.2.3. Язучы всврлэрендэ сюжет оештыручы герой исемнэре
3.2.4. Дини-мифологик Ьэм экияти антропонимнар
3.2.5. Поэтик антропонимиядэ тарихи шэхес исемнэре
3.2.6. Исемнэрнец стилистик поэтикасы
3.2.6.1. Исемнврдэ синонимия куренеше
3.2.6.2. Исемнэрдв антонимия куренеше
3.2.6.3.Исемнэрдэ вариативлык
3.2.7. Антропонимнарга нигезлэнгэн сурэтлэу чаралары Ьэм поэтик алымнар
3.2.7.1.Антропоним Ьэм минималь контекстуаль тиролек
3.3.Г. Бэшировньщ прозаик есерлэрендэ ата исемнэре
3.4.Г. Баширов есерлэрендэ фамилиялернец сэнгати-поэтик вазифасы
3.5.Г. Бэшировньщ проза эсэрлэрендв кушаматлар
ДУРТЕНЧЕ БУЛЕК Г.Бэширов прозасыньщ поэтик топонимиясе
4.1. Ойконимик лексиканыц эдэби эсэрдэге роле
4.2. Г.Бэширов есерлэрендэ поэтик гидронимнар
4.3. Г.Бэширов прозасында урын алган поэтик оронимнар
ЙОМГАК
ФАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЭБИЯТ ИСЕМЛЕГЕ
Эдип «Исем Ьэм жисем» мэкалэсендэ геройларга исем кушу процессыньщ теп критерийларын билгелэргэ омтыла, бу эшкэ тээсир итуче факторлар хакында фикер йертэ:
1. «Эдэби эсарлэрнед геройларына исем сайлаганда, гадэттэ, ин беренче шарт итеп, исем геройныц жисемена лаек булырга тиешлеген кайгыртам» [Баширов Г., 1980, Б.271]. Автор элеге принципньщ тап, беренче шаргын ацлатып та бирэ, ягьни геройныц исеме, «башка чаралар белэн берлектэ, аныц холкын-фигылен, эчке деньясын, Ьич югында, нинди да булса узенэ гена хас берар сыйфатын ачарга ярдам итэргэ тиеш» [Баширов Г., 1980, Б. 271]. Автор «Намус» романыныц теп герое Нэфисэ исеменэ бэйле рэвештэ, номинациялэу процессын ацлатырга да омтыла. «Бердан, ул халык телендэ яратып кулланылган, бер жайаттон да даражасе тешмэган, абруйлы, пакъ исем булырга тиеш иде» [Баширов Г., 1980, Б.271]. Эмма эдип уйлавынча, гадати антропоним поэтик исем булып китсен ечен «исем-ат хужасынын матурлыгын, нафислеген да искэртеп торырга тиеш» [Баширов Г., 1980, Б.272]. Эсэрдэге икенче персонаж Карлыгачка исем да шул принциптан чыгып сайланган. Автор куз алдында ул «нечкэ билле, очып китэрдай жинел гаудэле, сылу бер яшь кыз» [Баширов Г., 1980, Б. 272] булып килеп баса.
«Поэтик ономастикада фонетик даражадэге узенчалеклар аеруча поэзия жанрына хас куренеш» [Михайлов М., 1988, С.9] буларак билгелэнсэ да, чачмэ асэрлэрга да геройныц исеме фонетик яктан мотивлашкан булу ят тугел. «Жвдегэн чишмэ» романындагы узэк фигураларныц берсе колхоз рэисе Чурмантаев фамилиясе - анэ шундыйлардан. ««Чур-ман-тай» ижекларенен яцгырашы, ничектер, колакка сэеррэк ишетелэ, «чурылдый», гайре табигыйрэк, ятрак булып яцгырый, шуньщ белэн сагайта. Аньщ айтелешенда берникадэр юмор тасмере да юкмы икан эле... Героемныц холкына ятышлы булсын ечен, мица нэкъ шундый фамилия кирак иде» [Баширов Г., 1980, Б.274]. Гомумэн, автор «Жидегэн чишма»сенда элеге героен, нигездэ, фамилиясе белен атарга тырыша. Бу исэ фамилиягэ йвклэтелгэн сэнгати-поэтик вазифаныц эдэби кайарман амплуасын тудыруда теп функциялэрнец берсен утэве хакында сейли. Димэк, автор геройларына исем сайлаганда аньщ