Художественное восприятие и комментирование поэзии Бедила Дехлави

• Автор: Нуров, Нурали
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 159 с.

НАКШАИ КОРЙ
МУЦАДЦИМА
БОБИ АВВАЛ. Маърифати ашъори Бедил ва
омилх,ои он
Фасли аввал. Партави К,уръон ва х,адис
Фасли дуввум. Мактаби фикрй ва заминах,ои
тах,аввули он
Фасли саввум. Рамзхри ирфонй ва фалсафй
Фасли чацорум. Ч^илваи замон ва зиндагй
дар ашъори Бвдил
Фасли панчум. Вожах,о ва ибороти калидй,
услуб ва забон
БОБИ ДУВВУМ. Усулх,ои тафсир ва шарх,нигорй
бар ашъори Бедил
Фасли аввал. Тафсирхри дохилии шеъри Бедил
Фасли дуввум. Шурух;и шифох,й
Фасли саввум. Шарх,нигорй дар н,арнх,ои XVIII- XIX
Фасли чах,орум. Шарх,нигорй дар царни XX
ХУЛОСА
КИТОБИЁТ
мук;аддима
Хднуз дар авоили дуруни чордад ва понздад рудияи тоза ва шабадаи гардиши дадиде дар уфуди адаби форсй давр мезад, ки аз тадаввулоти нав ва милоди индилобе дар шеъри форсй мужда медод. Дар ишорат ба ин нукта Устод Саид Нафисй дар асари хеш “Таьрихи назм ва наср дар Эрон ва забони форсй” нигоштаанд: “ Дар дарни дадум дар Х,индустон асоси сабки махсус дар шеър гузошта шуд, ки ба номи сабки диндй маъруф шудааст ва ин сабк аз равиши хоси шоирони сам-булизми дарни даштум, махсусан, Камоли Худандй, Фахриддини Иродй ва Хрфизи Шерозй берун омад ва шоирон дар истеъмоли киноёту ис-тиорот ва маонии дадид ва нозукбаёнй ва ишора ба мисол ва истилодоти хос беш аз андоза руй карданд” ( 58,78 -79).
Албатта, ин милоди рудияи нави шеърй ба чанд авомили мудим иртиботи давй дошт.
Нахуст, он ки шеъри форсй дигар наметавонист, бо рудияи кудани хеш зиста бошад ва дар он долаби маьниофарй ва мазмуну мудтаво, андешаронии сабки мозй дадам ба суи фардо гузорад.
Дуввум, дигар касе баъд аз >ффиз наметавонист, ки газали ноби форсиро ба он салобату тароват ва тарзи гуфтори у сароида “аз рухи андеша нидоб” кушояд. Зеро шеъри форсй дар гуфтори Хдфиз дар маорич,и сабки иродй мезист ва дар ки баъд аз вай бо роди тайкардааш дадам гузошт, бегумон дар шуои шадомат ва бузургии суханаш хира монд.
Саввум, дигар аздони адабй, ки ба соддагиву равонй муътод буданд, добили таваддум дар дисори одот ва долабдои пешина набуданд. Шуарои дамасри ><ффиз низ аз ин нуктаи мудим огодй пайдо намуда, тамоюле суи тадаввул ва гардиши рудияи шеър карданд. Гуфтаи Устод Сайд Нафисй дар идомаи сухани боло дадидати ин амр аст: "... ва пояи сабки диндй ва бештар аз хусусиёти он нахуст дар гуфтори шуарои сабки иродй чун, Хдфизи Шерозй, Камоли Хучандй, Камолиддини Исмоил ва бархе дигарон гузошта шуд” (58, 456). Аз ин

баррасихр мушаххас мегардад, ки тибф заруроти пешомада дар азх;они адабй низ тахрввул ва татаввуре мебоист ва тавре зикр гардид, шабахри он хрнуз дар асри Хрфиз гардиш мекард.
Натичаи авомили пешомада буд, ки адабиёти форси аз сархрди сабки кухрн берун омада, ба марзи сабки нави гуфтор - сабки хрндй вуруд гардид.
Рочеъ ба мухрмтарин мушаххасот ва вижагихри шеърии ин сабки адабй ва имтиёзу тафрикри он аз сабкхри мокрбли адаби форсй тах,к,ик,оти зиёде ба сомон расидааст, ки ниёзе ба такрори онхр дар рисолаи мо намемонад. Вале дар марчаи гуфтор манзури мо аз тах,к,ик,и заминахри тавлиди сабки х;индй пеш аз хрма тафири зух;ури Бедил барин шоири мук;тадире махруб мегардад ки дар адабиёти форсй инфлоби фикриву сабкй барангехт. Аз суи дигар, барои ба вучудоии шахсияти хунарии Бедил низ ин авомили мухрм ва заминахри тавлиди сабки хрндй таъсири афзуне гузоштанд.
Крбили тазаккур аст, ки баробари зухури сабки х,индй дар крламрави он шуарое руи кор омаданд, ки мухрмтарин вижагих,ои ин сабки адабиро бо гунафи мухталиф дар ашъори хеш мунъакис намуданд. Дар ин замина, метавон аз Бобо Фигонии Шерозй, Соиби Табрезй, Урфии Шерозй, Толиби Омулй ва махсусан шуарои форсизабони Хрндустон Гании Кашмирй, Фонии Кашмирй, инчунин Калими Кошонй, ки дар крламрави Х,инд ба cap бурдааст, ёдовар шуд.
Дар радифи ин шуарои мук,тадири шомили сабки х,индй, ки дар ашъори эшон мухтасоти ин сабки адабй афзалият пайдо карда буд, марде руи кор омад, ки шеър ва тарзи сухангустарии сабки х;индиро ба сархрди махсус кашид ва бо тафввулу татаввури андешаву ва тафаккури хеш сархрди шеъри форсиро мустакрр гардонид. Ин дарёнаварди хрцикри сухангустарй Мирзо Бедил буд, ки миёни шуарои сабки хрндй ба тарзи гуфтори махсуси хеш маъруфияти хоса пайдо намуд. Вале заминахри аслии ба ин марзи хосаи сухангустарй сох;иб гардидан ва ба мухрмтарин мухтасоти шеърй дар ашъори шуарои

Ч,оми Чах,оннамо дили инсони комил аст,
Миръоти х,ацнамо ба х,ак,ик,ат х,амин дил аст (8, 54).
Вале мавриди зикр аст, ки ин ибора аз офаридахри ирфонии худи Булмаъонист ва имкон дорад онро шомили таъбирхри ирфонии тозаи шеъри у донем. Аз тарафи дигар, бояд нуктаеро к,айд кард, ки Мирзо Бедил дар “Чахрр унсур” ин байтро дар тавсифи фазоили яке аз акобири суфияи ахди хеш Шох, Косим овардааст. Ин гуфта далели он аст, ки шоир х;амон газалеро, ки байти мазкур шомили он аст, ба ин офтоби рох;и тарикрти хеш бахшидааст. Пас, вак,те “хуршеди илтифоташ” мегуяд, манзури у анвори лутфу хрдояти Шо^ Косим аст.
Майкадаи нашъаи тахкик - мурод макрмест, ки ах,ли тарик, дар шароби вахдат бинушанд ва дар ондо фаязони алтофи худовандй хрмеша барон солик фоиз гардад:
Хуш бош, ки дар майкадаи нашъаи пі а щи к,
Миное агар х,аст, х,амон ранги шароб аст (8, 226).
Дар мисраи дуввум шоир таъкид ба ранги шароб мекунад, дар тасаввури у “минои майкадаи нашъаи тахкик” мебошад. 4авКаРи андешаи Бедил дар он нухуфта, ки барси ба асл курбат пайдо намудан, аз сувар ба чзвх;ар бояд рах, кушуд. Мино шишаест, ки шароб андаруни он чой мегирад. Бо назардошти ин вай тамсили сувар аст, ки хдмили чавхдр ва ё маънй махдуб мегардад. Дар майкадаи нашъаи тахкик, бошад, ин мино х;амон ранги шароб аст. Ба ранги шароб ишора намудани шоир, ки мучиби пайванди солик ба х;ак; мегардад, бесабаб нест. Зеро ранг бар ду маънист. Аввал сурат, ки бори маъниро мекашад ва дуввум хдлат, ки ифодаи марах,алае аз марох;или ирфониро фах,мидан мумкин аст. Асли рамзи ирфонй касб намудани май ва шароб низ баста ба хдмин ранги он аст. Муаллифи “Миръоти ушшок,”дар тафсири маьнии ирфонии шароб оварда: "... ва гох;е дигар бар мучаллои