Молитвенно-восхвалительная поэзия (муноджог и наът) и ее особенности в истории персидско-таджикской литературы

• Автор: Муроди Низомуддин
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 165 с.

Мундари^а
МУКДДДИМА

БОБИ І. Мавзуот ва бандубасти мунодоту

наът

1 .Хдммазмунй ва муштаракоти мавзуй дар та^мидот

2.Румузи радам ва дуруф дар мунодоту наът

3.Роздои тадмид дар «Мусибатнома»-и Аттор

4. Оёту адодис дар мунодоту наът

БОБИ II. Поэтикаимунодотунаът

1. Хусусиятдои жанрии шеъри

тадмидй
2. Авзони шеъри тадмидй
3. Санъатдои бадей
4. Талмед дар мунодоту наът
ХУЛОСА
ИЛОВАХ.О
ФЕХ.РИСТИ МУНОЧ.ОТУ НАЪТ
ФЕХ.РИСТИ МАНОБЕЪ
МУК.АДДИМА
Адабиёти форсу тодик инъикосгари даёти моддию маишй, ифодагари адоиди фалсафй ва маздабию динй, дамчунин баёнгари орзую ормондои суханварон мебошад. Бахше аз он унсурдоро мунодоту тавдид ва наъту мандабат ташкил медиданд, ки ондо дадонбинии нигорандагонро нисбат ба масъалаи офаринишу дастй ва умуман, фалсафаи маздабй ифшо мекунад. Мунодоту наът дар таърихи адабиёт баёнгари дикмат ва ифодагари модияти К,уръону дадис гардидааст. Дар ин дода суханони арзишманди Ричард Фрай дар китоби «Бухоро-дастоварди дуруни вусто» дар бадодидии надши назму насри он даврон до из аст: «Ин тадаввулро (ренессанси эронй - арабй) KÿninuiH муваффаде бишуморем барон надоти ислом ва рах,онидани он аз заминаи арабй ва русуму адаби бадавй, аз ин рох,, ки исломро ба фархднге Famrrap ва интибок;пазиртар ва дах,онитар аз он чи к;аблан буд, мубадцал сохт».[2,243]
Намуна^ои мумтози мунодоту наъти форсиро дар осори насрии «Шох,нома»-и AôÿMaHcypH (соли 957), [58а] тардумаи «Таърихи Табарй» - и Балъамй (соли 963), [143] дида метавонем. Зеро «Равиши корн бузургони мо чунин буд, ки маъмулан х,амрох, ё пеш аз расоили илмии худ (расоили илмии насрй ва назмй - М.Н.) ба унвони мудаддима рисолае каму беш муфассале дар исботи вудуди худо ва усули аввалияи дин менавиштанд».[26,5] Тахдиди мунодоту наъти форсу тодик аз масоили умдаи адабиётшиносй ба шумор меояд. Мудаддидин то дол ба масо или исломй дар таърихи адабиёт кам машгул шудаанд. Таълифоти Е. Бертеле дар илми тафсир ва сиддати дадисдои набавй [21, 94-98], таърихи тасаввуф, истилодоти суфия, осору манзалати урафо[24,13-103, 104-126, 181-432]; И.Крачковский-рисолоти муътазилия ва адабиёт

[60,221]; Б.Розенфелд - илодиётшиноси дар замони Хайём [166,59-66], Х,.Корбин - сайри солик ва шинохти инсони комил [192, 64-68]; Ян Рипка - эдёи ислом дар Осиёи Миёна ва таъсири он дар адабиёт, омезиши забони арабй ба забони форсй [123,91-98, 126-140], А.Хдлабй -таъсири К,уръону дадис дар адабиёти форсй[ 174,83-206], модияти илми калом дар адабиёти исломй [173,213-270]; 3. Сафо - ихтилофоти маздабй ва инъикоси он дар осори удабо [134,41-64,230-258]/ мавдеи улуми шаръия дар адабиёти форсй [134,66-85,268-279], А. Мудаммадходаев -худову табиату инсон дар назми тасаввуф, назари Аттор бар имон[94,37-74]; Н. Арабзода - тавдид, таъвили К,уръон, нубуввату имомат аз назари Носири Хусрав ва замони у [6, 35-60] аз думлаи он асардо мадсуб мешаванд. Аммо дузви мурими ин дабил осор, ки мунодоту наът аст, то дол таддиду баррасй нашудааст. Зеро, далли чунин мавзуъдо донистани К,уръ’ону дадисдои набавиро тадозо кунад, аз дониби дигар таассуби замона намегузошт, ки чунин мавз$л>до бар доираи таддид ворид шаванд, дол он ки «Наъту мунодот, ёд кардани худои таоло, мазаммати амали хилофи дин аз фармудадои аввалй ба вудуд омадаанд ва ондоро фадат натидаи таассуби шоирон донистан на дама вадт раво бошад». [184,6]
Чанд кутубе, ки метавонад аз масоили MaB3ÿnn мо дарф занад, он дам дар шакли баёз дар датори ашъор андар маърифату дадидат мавдуд аст. [16,17,37,114а,139,180] Ин мадмуадо фадат 6o3rÿ карда метавонанд, ки дар таърихи адабиёти форсу тодик ашъори тадмидй собидаи дерин дорад. Масалан, аллома Шамсуддин Мудаммад ибни Мадмуди Омулй дар «Фанни сездадум»-и «Нафоисул фунун фй ароисул уюн», ки дар илми давовин аст, менависад: «Он иборат аст аз маърифати ашъори мудаввана ва тарокиби маснуа ба эътибори таркиб ва маънй ва эъробу бинодо ва соири румузу ишорот ва умуми латоиф ва муносибати он. Ва давовини

дадидат бовар доштй). Дар байти сонй идтибосдо аз сураи Шуро ва Муддассир омадаанд:
CjjjoI LoSj&ÄiMjlß gàls dJjJS (Пас барон ин /амр/ даъват кун ва чунон ки дастур ёфтай, пойдорй кун). Хдмчунин ояти комилаи jjJlS joS (Бархезу душдор дек,) - Муддассир, ояти 2. Дигар:
UjSjS J^jù /xßj $ (Ва рузе, ки бигуяд мавдуд шав, бедиранг мавдуд шавад) - Анъом, ояти 73.
Аксари ишорот - идтибосдое, ки дар девони Ходонй мавдуданд, дар тадмиди Саной низ корбаст шуда, аз сувари зерин истихрод гаштаанд: Надл, Зумар, Бадара, Бофир, Шуро, Анбиё, То до, Оли Имрон, Тавба, Шард, Зудо, Ё син, Надм, Исро, Анфол, Зухруф, Зумар, Рум, Муъминун, Зориёт, Досия, Надл, К,оф, Аъроф, Соффот, Анъом.
Аз идтибосдои ин ду суханвар бармеояд, ки сурадои номбаршуда бештар ба маънавиёти тадмидиядо мувофидат кардаанд, ки ин манзараро дар тадмидоти дигар шуаро низ дидан мумкин аст.
Идтибоси дадису оят бештар ба додаби тазалу дасида мувофидат кардааст. Чунки авзони ин жанрдо барои дойгиршавии думалоти арабии гуногунвазни ин долабдо мутобид аст. Аз ин дост, ки дар жанри маснавй идтибосот камтар ба назар омадааст. Дар мунодоту наът ва тавдиду мандабати Низомии Гандавй, ки дар «Хамса» омадаанд, чанд идтибосе ба чашм мерасанд. Дар мунодоти «Лайлй ва Маднун» мадфуз аст:
Эй, хутбаи ту «табопакаллох».
Файзи ту дамеша боракаллод. [109, 28]
Низомй дар байти фавд поёни ояти 54-уми сураи Аърофро идтибос кардааст: juoJlsdl eUJI djUi (Бузурго худовандо, ки парвардигори
дадониён аст).