Этическая художественная проза Хусайна Ваиза Кашифи

• Автор: Ахмедов, Мирзо
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 313 с.

Мундарича
Мукаддима
Боби 1. Тарчумаи холи илмй ва мероси ахлокд-бадеии
Хусайн Воизи Кошифй
а) Тарчумаи холи Хусайн Воиз
б) Мероси илмй, адабй ва ахлокди Хусайн Войз
Боби 2. Чдхонбинй ва масъалахои ахлок ва таносуби ахлок ва
тасаввуф дар осори Хусайн Воизи Кошифи
а) Чдхонбинй
б) Масъалахои ахлок
в) Таносуби ахлок ва тасаввуф
Боби 3. Масъалахои умдаи ахлокй дар насри ахлокди Хусайн
Воизи Кошифй
а) Ахлокй ичтимой ва сиёсй
б) Масъалахои ахлокй фардй ■
в) Этикет (одоби муошират)
Боби 4. Хусусиятхои ^слубии насри ахлокй-бадеии Хусайн
Воизи Кошифй
Хулоса
Руйхати адабиёти истифодашуда
МУКДЦДИМА
Омухтани таърихи афкори маънавии халвдои эронинажод нишон медихад, ки таълифи китобхои ахлокД ва андарз аз кадим дар Эрон маъмул буда, эрониён пайваста ба ин навъ китобхо майл ва рагбати тамом донггаанд. Кддимтарин асаре, ки дойр ба панду андарз ва дигар масъалахои мухими идтимоиву сиёсй таълиф шуда, кисми умдаи он то ба имруз омада расидааст, китоби мукаддаси оини зардуштй “Авесто” мебошад, ки ба давраи хазорсолаи пеш аз милод мансуб аст. Муборизаи Хурмузу Ахриман мехвари асосие буд, ки руи он назарияи ахлокии зардуштия кад афрохтааст. Мувофики таълимоти дини Зардуштй зиндагй дар олами моддй аз хубу бад иборат аст. Инсон бояд аз бад худдорй карда, ба некию накукорй пардозад. Таълимоти ахлокии зардуштия дар хамин замина ба вудуд омадааст.
Рукнхои асосии таълимоти зардуштия аз се асли асосй - гуфтори нек, рафтори нек ва пиндори нек ташкил ёфтаанд. Инсон гуё махз ба воситаи хамин се сифати ахлокии зардуштия ба осоиши абадй мерасад. Зардушт мазхаби худро ойини ростй номидааст. Хамин ростию хакикатпарастии нажоди эронй такрибан аз даврони Хахоманишй cap карда, маслаки асосии аддоди халкхои Осиёи Миёнаю Эрон би шумор мерафт.
Дар асри Нушервон бошад, таълифи китобхои ахлокй ва андарз ба забони пахлавй боз хам бештар мавриди таваддух карор гирифтааст. Дар баробари он китобхои ахлокие, ки дар Эрон таълиф карда мешуданд, баъзе аз осорхои хиндй ва юнонй низ ба забони пахлавй тардума карда мешуданд, ки китоби “Калила ва Димна” яке аз онхо мебошад. Эрониёни давраи сосонй аз осори ахлокии юнонй низ огохй ва ошной донггаанд, ки дар китобхои ахлокии эрониён ривоятхои зиёде аз осори хакимони Юнон, монанди Арасту Ф”зогурис ва гайра рох ёфтаанд ва чунин ривоятхои юнонй нахустин бор ба

чорум, панчум ва хусусан шашуми рисола дида будем. Бо вучуди он ки асари “Анвори Сухдйлй” дар асоси асари “Калила ва Димна” таълиф ёфтааст, гумон намекунем, ки дар таълифи он асари “Аррисолаталалия...” бетаъсир монда бошад. Чунки Хусайн Воиз хатто дар халли хурдтарин проблемадои ичтимоиву адабй ба тарзи эчодй рафтор мекунад. Тахлили гоявию бадеии асари “Анвори Сухдйлй”, ки дар зер меояд, ин андешахоро пурдувват мекунад.
2. «Анвори Сухайлй»
Ин асари Хусайн Воиз яке аз бехтарин асархои панду ахлокй ва намунаи насри бадеии асри XV мебошад, ки соли 1494 (41,161) ба номи яке аз амирони дарбори Султон Хусайн Бойкдро шайх Ахмад маъруф ба «Сухайлй» / ки, шоир низ буд / таълиф намудааст.
Чи тавре ки дар адабиёти илмй маълум аст, Хусайн Воиз ин асари худро дар асоси аз нав тахрир ва содда намудани асари машхури «Калила ва Димна»-и Абулмаъоли Насруллох /асри XII / иншо кардааст.
Хусайн Воиз дар мукддцимаи «Анвори Сухайлй» сабаби таълиф намудани ин асари худро равшану возех баён кардааст. Мувофики фикри Хусайн Воиз асари «Калила ва Димна», дар баробари ба алфози дилфиреб ва забони пурфасохату латофат таълиф ёфтанаш, дорой лугот ва калимоти пуртакаллуфи арабй, истиороту ташбехоти муболиганок, ибороти муглад ва гайра буда, барои дарёфтани маънй ва мадсади ондо хотири хонанда ва шунаванда хело малул мегаштааст.
Бинобар ин, шайх Адмади Сухайлй ба Хусайн Воиз ишора мефармояд, ки ба «Калила ва Димна» либоси нав пушонда, ривоёти зебои онро, ки пур аз алфози муглад ва калимоти мушкил будааст, ба иборати равшан ва истиороти латиф ба тавре зинат дихад, ки дидаи хар бинандае бе душворй тавонад, ки аз чамоли иборати нозанини он бахравар гардад (21,5-7). Пас ин маснавиро меорад: