"Мантик-ут-тайр" Аттара Нишопури и его тюркские ответы : на примере поэм "Лисон-ут-тайр"

• Автор: Каюмова, Феруза Абдувойитовна
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2012
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 145 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ Ч,УМХ,УРИИ ТОДИКИСТОН ДОНИШГОИ ДАВЛАТИИ ХУДАНД БА НОМИ АКАДЕМИК Б.БАФУРОВ МАРКАЗИ ИЛМИИ ХУДАНДИИ АКАДЕМИЯИ ИЛМХ.ОИ ЧУМХ.УРИИ тодикистон

Ба хукми дастнавис

К.АЮМОВА ФЕРУЗА АБДУВО^ИДОВНА

«МАНТИК.-УТ-ТАЙР»- И АТТОРИ НИШОПУРЙ ВА ЧАВОБИЯДОИ ТУРКИИ ОН (Дар мисоли достонхои «Лисон-ут-тайр»-и Навой ва «Куш тили»-и
Ризой)

Ихтисоси 10,01.03 - Адабиёти халк^ои кишвархои хоридй

(адабиёти тоник)

РИСОЛА

барои дарёфти дарадаи илмии номзади илмхои филология

Ро^барони илмй; доктори илмхои филологй, профессор

Насриддинов А.

номзади илмхои филологй» дотсент Тодибоев Ш. Р.
ХУЧАНД- 2

МУНДАРИЧД
Мухадцима
Боби I. Аз таърихи омузиши маснавии «Мантих-ут-тайр»-и Аттори Нишопурй
Фасли 1. «Мантщ-ут-тайр» -и Аттор ва шинохти он дар адабиётшиносии форсу тодик
Фасли 2.Накду баррасии «Мантид-ут-тайр» дар
адабиётшиносии узбек
Боби II. Тахдили хиёсии «Мантик,у-т-тайр»-и Аттор ва «Лисону-т-тайр»-и Навой
Фасли 1. Нигохе ба давобияхои туркии
«Мантид-ут-тайр»
Фасли 2. Мукоисаи достони «Мантих-ут-тайр»-и Аттор бо «Лисон-ут-тайр»-и Навой
Фасли 3. Ма^оми Аттор дар андешахои ирфонии Навой
Боби III. Достони «Куш тили» (Забони мург) давобияи дигар ба «Мантих-ут-тайр»-и Аттор
Фасли 1. Мухоисаи достони Ризой бо «Мантих-ут-тайр»-и Аттор
Фасли 2. Нахши ходи дар маснавихои Аттор, Навой ва Ризой
Хулоса
Китобнома
МУКДЦДИМА
Дурдонадои адабии дазорсолае, ки дар медвари анъанадои муштараки мардуми Шард арзи дастй намуданд, дар тули дарндои зиёд дибати такмили ахлод ва маънавияти башарият хидмат кардаанд ва ходанд кард. Аз ин pÿ, мероси пурмудтавои симодои адабии гузаштаро дамчун намунаи бардастаи дамко рии адабиётдои миллй ва мадсули анъанадои муштарак ба хидмати башарият равона кардан аз вазоифи мудими имрУз мебошад.
Адабиёт дар сарнавишт ва дастии таърихии башарият мадом ва манзалати бедиёс дорад. Мадз ба туфайли ин падидаи беназири адлонй инсон камолоти маънавии хешро таъмин намуда, дар он хостадои азалияшро пайдо кардааст. Водеан адабиёт аст, ки инсони аслиро офарида ва ба у меъроди рудонй таълим додааст. Адабиётро наметавон дар дисори марзу дудуди зодирй дарор дод ва ё аз дастии адабиёти халддои дигар комилан чашм пушид. Зеро чун адли башар даргиз аз дам дудо зиндагй карда наметавонанд, ёдгоридои фардангй ва моддии ондо, аз думла, адабиёт ва санъати эшон низ дар доираи сардади миллй маддуд намебошад. Бедтарин намунадои адабиёт ва санъат, ки инсоният офаридааст, добили марзбандй набуда, он годо тагйир, годе дигар афзун ё кам шуда, ба миллату халдиятдо дар сурати мухталиф, вале мутобид ба долу равони ондо дастрас мешавад. Таъсирпазирй аз адабиёт, санъат ва фардангй дамдигар боиси вусъати шинохт ва дадонбинии адли башар гардида, падидадои адсани робитадои башариятро дар сурати муколамаи фардангдо эдод мекунад. Аслан, адабиёти ягон миллат дар алодидагй ташаккул намеёбад ва дар рушди дар як адабиёт датман адабиёти миллатдои дигар хидмати бузурге ё кучаке менамоянд. Пайванди адабиёти классикии форсй-тодикй ва туркй далели боризи ин гуфтадост. Албатта, таъсири адабиёти форсй-тодикй ба адабиёти туркй дар таърих додисаи табиист, зеро аз як тараф дамзистии дазорсолаи ин ду миллат боиси файзбардорй гашта бошад, аз дониби дигар адабиёти

Дар яке аз асардои илмй-адабии асримиёнагй «Хддоид-ус-седр»- и Рашидудцини Ватвот низ мазмуни фикри боло такрор ёфтааст. Харчанд аз шодиддои овардаи Родуёнй ва Ватвот муайян мегардад, ки ондо асосан тар думай жанрдои хурди лирикиро дар назар доштанд, лекин дар тардумаи осори калондадми тиной ё дамосавй низ таърифи мазкур сидд додіт. Явне, тардума бе ягон илова ва норасой асареро аз як забон ба забони дигар гардонидан буда, дар адабиёти туркй шоирони махсус бо ин кор шуга доштанд. Масалан, К,утбии Хоразмй (шоири асри Х1У, «Хусрав ва Ширин»-и Низомиро ба туркй тардума кардааст), Сайфи Сарой (шоири асри XIУ, тардумони «Гулистон»-и Саъдй ба туркй), XoMÿinft (тардумони «Шоднома»-и Фирдавсй), Огадй (мутардими «Гулистон»-и Саъдй) ва райрадо (86, 108, 109).
Масалан, агар дар бораи яке аз ин тардумадо - тардумаи «Гулистон», тааллуд ба далами Огадй сухан rÿeM, он мадз баргардони туркии «Гулистон»-и Саъдй аст. Зеро Огадй аз асари Саъдй чизеро ихтисор ё ба он илова накардааст. Тандо дар шумораи дикоятдо андаке тафовут ба чашм мерасад, ки ин додиса ба дамон нусхае, ки мутардим дар даст дошт, иртибот дорад.
Пас, достойное, ки мавриди омузиши мо дарор доранд, чй гуна достондоянд?
Маълум аст, ки дар адабиёти форсй мафодими татаббуъ, назира ва давобия мавдуд буда, дар ин дода шоирони дуруни вусто хеле дувваозмой намудаанд. Мудаддидон татаббуънависй ё давобгуй ба ашъори шоирони бузурги гузашта ё дамзамонро як навъ мусобидаи адабй маънидод мекунанд.
Устод Аълохон Афсадзод дар китоби «Ч,омй - шоири тазалсаро» чунйн менависад: «Мавриддои давобгуй ба ашъори гузаштагон хеле гуногун буда, дар дама долат ин додиса ранги дувваозмой, ё мусобида, ё имтидонро доштааст» (34, 49). Муаллиф дар ин мавзуъ фикри худро идома дода, назиранависии асри ХУ-ро аз бисёр дидат меомузад ва «камоли назм» будани давобгуиро дар ин давра таъкид месозад.