Грамматические комментарии в таджикских толковых словарях XVI-XIX вв.

• Автор: Мирзоёров, Фирдавс Ниёзович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 152 с.

ДОНИШГОХИ миллим тодикистон
ба хукми дастнавис
Мирзоёров Фирдавс Ниёзович
ШАРХНИ ГРАММАТИКИ ДАР ФАРХДНГОИ ТАФСИРИИ АСРХ,ОИ ХУІ-ХІХ-И і они К
Ихтисос: 10. 02. 22. Забонх,ои халкхои давлатхои хоричии Аврупо, Осиё, Африко, бумиёни Амрико ва Австралия (забони ходики)
РИСОЛА
барон дарёфти дарачаи илмии номзади илми филология
рохбари илми: доктори илми филология Д.Хочаев
ДУШАНБЕ-2011

Мундарида
Мукадцима
Боби I. JlyFaTXoii тафсирй ва мавкеи онхо дар тахаввули афкори забоншиносии точик дар асрхои XVI-XIX
1.1. Мавкеи «Шарафномаи Мунярй» дар фархангнависии точик
1.2. Мавкеи «Мадор-ул-афозил»-и ФайзииЗархиндй
1.3. Мавкеи «Тухфат-ул-ахбоб»-и Хрфизи Убахй
1.4. Накдіи «Фарханги Чдхонгирй»-и Хусайни Инду дар тахаввули афкори забоншиносии точик
1.5. «Фарханги Рашидй»-и Абдуррашиди Таттовй ва накши он дар инкишофи афкори забоншиносии точик
1.6. «Чароти хидоят»-и Сирочиддин Алихони Орзу ва мавкеи он дар рушди афкори забоншиносии точик
1.7. Нащни «Бахори Ачам»- и Тек Чанд Бихор дар инкишофи сохтори забони точикй
1.8. Нащни «Бурхони котеъ»-и Мухаммадхусайни Бурхон дар рушди афкори забоншиносии точик
1.9. «Гиёс-ул-лугот»-и Мухаммад Тиёсиддини Ромпурй ва накши он дар инкишофи афкори забоншиносии точик дар асри XIX
1.10. «Хдфт кулзум»-и Мухаммади Бодшох ва накши он дар рушди
таърихи афкори забоншиносии точик
Боби II. Шарххои дастурй ва лутавй дар лугатхои тафсирии асрхои-
XVI-XIX ва арзиши забоншиносии онхо
2.1Л.Шархи савтй (фонетикй)
2.1.2.Шархи хуруфоти алифбои форсии точикй
2.1.3.Табдили харфхо ва шархи онхо
2.2.1.Баррасии масъалахои сарф
2.2.2.Унсурхои калимасоз
2.2.3.Шархи алифи мамдуда
2.2.4.Шархи вазифахои сарфии пасвандхо
2.2.5.Шархи чамъбандии калимахо
2.2.6Дайдхои дастурй дар хусуси тасрифи феълхо
2.2.7.Бандакхо ва шархи дастурии онхо
2.2.8.Шархи дастурии пешоянду пасояндхо
2.2.9.Шархи дастурии пайвандакхо
2.3.1.Масьалахои пахв дар фархангхои тафсирии асрхои XVI-XIX
2.3.2.Шархи иборахо дар «Шарафнома»-и Мунярй
2.3.3.Шархи масъалахои нахвй дар «Бахори Ачам»
2.3.4.Шархи воситахои алокаи дастурй
Хулоса
Фехристи адабиёт

МУКАДДИМА
Фардангнигорй (лексикография), ки як бахши мудим ва зарурии илми забоншиносии муосир ба хисоб меравад, дар гузаштаи таърихи тамаддуни тодик низ миёни илмдои роиди он замон мадоми хосаро касб намуда буд. Омузишу мудоиса намудани дисматдои илми забоншиносии пешини тодикй бо долати имрузаи он яке аз масъаладои мудими забоншиносии муосири тодикй мадсуб меёбад.
Ба дамагон маълум аст, ки дар охирдои садаи XX вазъи кунунии забоншиносии тодикй мавриди гуфтугую бадсдои шадид дарор гирифт. Ин бадсдо дар колаби макола ва гузоришдои алодида дар рузномадои «Тодикистони Советй», «Газетаи муаллимон», «Адабиёт ва санъат», «ЧдвонониТодикистон» ва мадмуадои алодида ба табъ расиданд. Донишмандони алодида, аз думла Мудаммаддон Шакурии Бухорой, Шарофиддин Рустамов, Мукаррама Крсимова, Абдусаттор Мирзоев, Раззод Гаффоров, Уктами Холидназар ва дигарон тавонистанд бо нигоштадои худ барои бартараф намудани норасоидои мадому мавдеъ, имло ва меъёрдои забони адабии тодикй кумак расонанд. Натидаи дамин бадсдо буд, ки 22-юми июли соли 1989 ба забони тодикй мадоми давлатй дода шуд ва баъди содибистидлол гардидани Тодикистон солдои 1998 ва 2011 имлои нави забони тодикй аз тарафи Хукумати Чумдурии Тодикистон тасдид гардид.
Мадоладои мазкур ба масъалаи имло ва дусни баён, орфоэпияи тодикй, маданияти сухан ва мудимтарин вазифадои забоншиносии тодик, надши лугат дар маданияти сухан, ном ва номгузорй ва дигар камбудиву норасоидои забони муосири тодикй ва дигар данбадои забоншиносй бахшида шудаанд (ниг: 1.54)
Забон ва мероси фардангии асримиёнагии форсии тодикй, махсусан фардангдои тафсирй, баррасии афкори забоншиносй дар заминаи ин фардангдои тафсирй, аз масъаладои мубрами забоншиносии муосири тодикй ба шумор мераванд.

гардид, ки далел бар сохиби маснавй будани Ибродими Форудй буда, мутаассифона, ном ва хадму мухтавои он барон мо маълум нест.
Тахдиди лугати тафсирии мазкур дар такя бар як нусха нест, зеро дар шуъбаи дастхатхои Института шаркдіиносй ва мероси хаттии АИ Думхурии Тодикистон ду нусха аз ин фарханг тахти шуморахои 418 ва 525 махфуз аст.
Нусхаи тахти шумораи 418 аз порчаи шеърй, мудаддима бо кайдхои лексикй-грамматикии муаллиф ва 31 боб, калимахои тафсиргардида, ки бо хамдигар аз руйи харфи аввал алодаманд гардидаанд, иборат аст. Илова ба калимахои форсиву араби дар охири хар фасл тафсири калимахои туркй низ оварда мешавад. Хдмчун манбаъ фархангхои «Адот-ул-фузало» ва фархангхои тафсирии то ба мо нарасидаи «Лисон-уш-шуаро» ва «Тод-ул-масодир» зикр шудаанд.
Ибтидои китоб:
Ба номи Худованд хастй ба Уст,
Сарогози хар номаеро, ки хаст.
Матни ин нусха бо хатти настаълиди хоно дар когази хиндии бо хатти сурх хошия кашидашуда навишта шудааст. Замони китобати он 1085-и хичрй (1674-и мелодй) сабт шудааст. Нусхаи мазкур аз 252 сахифа иборат буда, дар бештари сахифахо мухри хашткунда бо навиштадоти «Вадава-фй-сабили-л-лох» дард гардидааст. Мудовабандиаш шардй, бо пусти дорчинранг, мухрчахои хурди надшкубишуда. Дар дохили мухрчахо номи мудовабанд Мухаммад Х,одй сабт гардидааст. Андозааш 19X24,5 аст (11.140).
Нусхаи тахти шумораи 525 бо хатти хонои настаълид дар когази шардй китобат шудааст. Норасоии ин нусха он аст, ки ибтидои китоб нест (сахифаи аввали он нобуд шудааст). Дастнавис ба асри XVII марбут аст. Котиби он Мухаммад Таййиб бинни Ёрбобо. Макони китобат Самарканд. Нусхаи мазкур аз 261 сахифа+1 сахифа (баъд аз мати дасидае