Арабские и персидские заимствования в татарских народных пословицах

• Автор: Федорова, Эльвира Николаевна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 311 с. : ил

В.И. Ульянов-Ленин исемендэге Казан дэулэт университеты
Кулъязма хокукыпда
Федорова Эльвира Николаевна
ТАТАР ХАЛЫК МЭКАЛЬЛЭРЕНДЭ ГАРЭП ЬЭМ ФАРСЫ АЛЫНМАЛАРЫ (Н.Исэнбетнен еч томлык «Татар халык мекальлере» жыентыгы буенча)
10.02.02 — Россия Федерациясе халыклары теллере (татар теле)
Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжэсе алу очен язылган диссертация
Фэнни житэкче — филология фэннэре докторы профессор Ф.С.Сафиуллина
Казан

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
1 булек. Гарэп Ьэм фарсы алынмаларыньщ графо-фонетик узлэштерелеше
1.1. Сузык авазларнын узлеклэре
1.1.1. Сузык авазларнын узлэштерелеше
1.2. Тартык авазларнын узлеклэре
1.2.1. Татар телендэге тартыкларга охшаш авазларнын
узлэштерелеше
1.2.2. Татар теле ечен ят тартыкларньщ узлэштерелеше
1.2.3. Икелэтелгэн тартыкларньщ узлэштерелеше
1.4. Алынма дифтонгларньщ узлэштерелеше
1.5.Алынмаларда авазларнын позицион узгэрешлэре
1.6.Алынмаларда авазларнын комбинатор узгэрешлэре
1.7. Алынмаларда диалекталь узенчэлеклэр
1.8. Беренче булек буенча нэтижэлэр
2 булек. Гарэп Ьэм фарсы алынмаларына грамматик
характеристика
2.1. Гарэби Ьэм фарсы чыгышлы исемнэр
2.1.1. Тамыр исемнэр
2.1.2. Кушымчалау ысулы белэн ясалган исемнэр
2.1.3. Кушма исемнэр составында гарэп, фарсы алынмалары
2.2. Гарэп Ьэм фарсы компонентлы сыйфатлар
2.2.1. Тамыр сыйфатлар
2.2.2. Ясалма сыйфатлар
2.3. Гарэп Ьэм фарсы компоненты белэн ясалган фигыльлэр
2.3.1. Кушымчалау ысулы белэн ясалган фигыльлэр
2.3.2. Кушма фигыльлэр
2.4. Г арэп Ьэм фарсы компонентны рэвешлэр
2.5. Алмашлыклар составында гарэп Ьэм фарсы алынмалары
2.6. Ярдэмлек суз теркемнаре составында гареп Ьэм фарсы алынмалары
2.6.1. Гарэп теленэ нисбэтле бэйлеклэр
2.6.2. Гарэп Ьэм фарсы чыгышлы теркэгечлэр
2.6.3. Кисэкчэлэр составында гарэп, фарсы берэмлеклэре
2.7. Модаль сузлэр составында гарэп Ьэм фарсы берэмлеклэре
2.8. Ымлыклар составында гарэпчэ гыйбарэлэр
2.9. Икенче булек буенча нэтижэлэр
3 булек. Гарэп Ьэм фарсы алынмаларына лингвостатистик анализ
3.1. Гарэп Ьэм фарсы алынмаларыньщ мэкаль составындагы урыны
3.2. Татар халык мэкальлэрендэге гарэп Ьэм фарсы алынмаларыньщ гомум кулланылыш ешлыгы
3.3. Тематик теркемнэрдэ урын алган гарэп Ьэм фарсы алынмаларынын кулланылыш ешлыгы
3.4. «Китаби мэкальлэр» Ьэм авторы билгеле булган мэкальлэрдэге алынмаларнын кулланылыш ешлыгы
3.5. Гарэп Ьэм фарсы тамырларыньщ кулланылыш ешлыгы
3.6. 0ченче булек буенча нэтижэлэр
4 булек. Мэкальлэрдэге терки сузлэр Ьэм гарэп, фарсы алынмалары синонимиясе
4.1. Терки сузлэр Ьэм гарэп лексик берэмлеклэре арасында синонимлык
4.2. Терки сузлэр Ьэм фарсы лексик берэмлеклэре арасында синонимлык
4.3. Гарэп Ьэм фарсы алынмалары синонимиясе
4.4. Гарэп берэмлеклэре арасында синонимлык
4.5. Синонимнар арасында контрастлык
4.6. Дуртенче булек буенча нэтижэлэр
Йомгак
Библиография

сі, с?) ейтелергэ мемкин. Янгырау тартыклар, суз ахырында килгендэ, ядгыраулыкларын елешчв югалталар, лекин бервакытта да сангырау парларына кучмилэр. Шул ук вакытта, сангырау тартыклар алдыннан торганда, алар белен охшашланалар. Сангырау авазлар нее янгыраулар алдында килгендэ дэ явдыраулашмыйлар [147, С. 20-21].
Тартык авазларны шул ревешле сыйфатлап, чагыштырыла торган еч тел ечен узара охшаш Ьэм аермалы авазлар барлыгы ачыкланды. Шуна кура алынма тартыкларньщ татар телендэ узлештерелешен аларнын бу узлеклэреннэн чыгып тикшеру унай дип саналды.
1.2.1. Татар телендэге авазларга охшаш алынма тартыкларныц узлэштерелеше
Гарэп сузлерендэге ч->, £, а, д д о, Д, сД *4 <Д (*, О тартыкларынын
артикуляциясе, нигездэ, татар эдэби телендэге [б], [т], [ж], [д], [р], [з], [с], [ш], [к], [к], [л], [м], [н] тартыкларынын артикуляциясенэ якын булулары Ьем алынма сузлэрдэ аларньщ шул авазлар белен ук бирелулэре мегьлум [24, Б. 120; 109, С. 13; 163, С. 41]. Бу узенчэлек м, Д а, д д ^ Д, с), кебек фарсы тартык авазларынын узлэштерелешендэ дэ саклана. Эмма бу гареп Ьем фарсы тартыкларынын каты яки йомшак кына эйтелэ алу узлеге алынма берэмлеклэрдэ югала, ченки, татар телендэ тартык авазларнын ничек эйтелеше янэшэсендэге сузыкларга бейле булганлыктан, бу акустик билге елеге авазларнын татар телендэге эквивалентларында чагылыш тапмый, ягьни бер ук аваз калын эйтелешле суздэ дэ, нечкэ эйтелешле суздэ дэ урын алырга мэмкин. Месэлэн, [йадіип] - вакыт, сі£д [йакїіип] - вэкил; ^ [§ашіаШп] - жэннэт, [£айаЬип] - жавап; [тапйцип] - мантыйк, [та^пшшп] - мэжнун; СР [пап] - нан, [паҐБШі] - нэфес; сі4 [1а1] - фал, Д [ґаппип] - фэн її.б.
Бу фикер шик тудырмасын ечен, тагын бер дэлил китерергэ мемкин. Гарэп телендэ д [г] авазы калын тартык дип иеэплэнэ Ьэм бу аваз катнашындагы ижек тэ калын ижек булып санала. Алынмаларда иеэ елеге аваздан сон алгы рэт сузыклары килу Ьэм нечкэ сузлэр ясалу табигый булып тора ( рехсэт, рэхим, рэсем, кэрим, мэхрум Ь.б.).