Драматургия Юнуса Сафиуллина : Эволюция творчества

• Автор: Миннуллина, Фатыма Халиулловна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 165 с. : ил.

Татарстан Фэннэр Академиясе Г.ИбраЬимов исемендэге Тел, эдэбият Ьэм сангать институты
Кулъязма хокукында Миннуллина Фатыйма Хэлиулла кызы
Юные Сафиуллин драматургиясе (иясат эволюциясе)
10.01.02. - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдабияты)
Филология фаннаре кандидаты гыйлми дэрэжэсен алу очен диссертация
фэпии житэкче -филология фаннаре докторы
Н.Г.Ханзафаров
Казан
Эчталек
Кереш
I булек. Ю.Сафиуллиннын драматургиягэ килу юлы Нам ижат эволюциясе чорлары
II булек. Ю.Сафиуллин комедиялэрендэ заман Ьэм герой концепциялэре эволюциясе
III булек. Драматургныц экияти пьесаларында заман Ьэм
герой концепциялэренец узенчэлеклэре
IV булек. Ю.Сафиуллин драма йэм трагедиялэрендэ идея - эстетик эволюция
4.1. Эдип ижатында драматик шэхес образы эволюциясе
4.2. Ю.Сафиуллиннын «Идегэй», «Йезек Ьэм хвнжэр»,
«Ирдэукэ» эсэрлэрендэ тарих, заман Ьэм герой концепцияларенец
яцачалыгы
Йомгак
Библиография
Кушымта
Теманыц актуальлеге. Язучы Ю.Сафиуллин - татар драматургиясенец терлелеген, усеш-узгерешен, тема Ііом жанр байлыгын, заман проблемаларын чагылдырган авторларыбызньщ берсе. Ул одобиятта уз йезе, уз урыны булган, театр сохнолэрендэ эсорлоре зур уцыш белон бара торган калом иясе.
Узган гасырньщ 70 еллар башында одобиятка кыска хикоялоре, юморескалары, шишрьлоре белэн килеп кергон эдип - бугенге кондэ утыздан артык тулы кулэмле ньесалар авторы.
Ю.Сафиуллинньщ «Менэ без до усеп життек» (1986), «Пар канат» (1997) дип аталган жыентыкларьСбасылды. «Идегэй» (1994), «Йезек Ьэм хонжор» (1996), «Буйдак ир Ьам аньщ танышлары» (1971), «Ур - тура сатирик» (1972) пьесалары «Мирас», «Казан утлары» журналларында донья курделэр. Эмма драматургами торле жанрда язылган куп есерлэре, шохси китапханесендэ сакланганга куре, эле Ьаманда, жэмэгатьчелек игътибарыннан читто кала килэ. Моньщ сэбэплэре эсэрдэ кутэрелгэн проблемалар шул чор идеологиясенэ ярашмау белэн бэйле. Чонки аларда тоталитар режим шартларыньщ шэхес иреген чиклэве узок урынны алып тора.
1970 елларда язылган «Мена без да усеп життек»(1972), «Элла ойлэнерга инде?» (1977) комсдиялэре белан Ю.Сафиуллин ижатында яна чор башлана. Драматургами бу асэрлоре театр сэхнэлорендо кабат-кабат куела. Алар Т.Миннуллин, Н.Ханзафаров тарафыннан унай бэялоналар [ 186; 162; 157]. Пьесаларныц сэхнэдэ куелышы, артистлар уены, геройлары Ьэм сонгатьчэ эшлэнеше турында куп кено (]іикерлор эйтелэ. Персонажларньщ психологиясен, заман узенчелеклорен ачуга кагылышлы кузотулор да ясала. Эмма осорлэрдэ шэхес культы, тоталитар режим шартлары фаш ителуе, колу объектлары итен алынулары тонкыйть игътибарыннан читто кала. 1980 еллар уртасыннан илдэ ижтимагый-сеяси Ьэм рухи узгорешлор нэтижэсендэ татар халкыныц тарихын, рухи мирасын тиран ейрону мемкннлеге ачылды. Ю.Сафиуллин драматургиясен фэнни нигездэ тикшерерго алыну да олеге демократик узгорешлар белэн бойле. Димок, хезмотнен актуальлеге кин, исбатлауны талой
Г.Кашшаф та: «Хозерге драма, комедиялордо моралЕ.-этик ироблемалар, шэхси бахет hoM ижтимагый бурыч, тарих Ьом кеше намусы кебек нроблемалар яктыртыла h ом сохиодо матур яцгараш таба. Бугенге мещанлык куренешлоренен ваемсызлык белой ярашып, батырлыкка, рухи сафлыкка каршы чыгуы кебек куренешлорне до очратырга мвмкин» [63].
Ю.Сафиуллин да «Мено без да усеп життек» Ьом «Элло ойлонерго ииде?» комедиялэрендо Хосон, Гелли образлары ярдэмендо мещанлыкка каршы чыга. Аларга баш иеп яшоу матур кешелэрне до ямьсезли, ди безго автор.
Бу чор геройлары сыйнфый дошманнар белой до, ачыктан-ачык ерткычлык юлына баскан кешелор белой до каршылыкка кермилор, алар башкаларньщ хезмэтко омтылып тормауларына, эхлак нормаларын бозуларьша каршы корошо [9, 9]. Шуца куро Ю.Сафиуллин да эш соймэгэн, тупас, жицел тормыш яраткан Райсого, аньщ сецлесе Ленага, тормышта уз урынын таба алмаган Эхмэтко капма-каршы итен Ьодия, Сания Ьом Гелли образларыи сурэтли. Яшь кызныц акыллы, саф куцелле, ярдэмчел булуын курсато.
Яучы карчыкларын хэтерлоткан Ьадия белон Сара образлары да жицел юмор белон ижат ителгэннор. Алар Голлине Эхмотко кияуго бирерго йерулоре белэн «генаЬлы» булсалар да, бу карчыклар халыкныц гаделлек, хэлэл ризык, яхшылык Ьом яманлык турындагы карашларын гоудолондеролор. Алар кулында Гелли, ул - матурлык [162]. Шушы образ ярдомендо автор, кеше тышкы яктан гына тугел, эчке яктан да матур булырга тиеш, дигон фикерне уткоро. Шулай да: «Эхмэт абыйны яратмыйм бугай, кызганам», - дип ойткон кызныц, тышкы Ьом эчке матурлыгы чамалы булган Эхмот белон ЗАГСка китеп баруы ышандырыи бетерми [110, 96]. «Болки автор Ьом театр шушы матурлыкныц - Голлинец ором булуын ойтерго телидер...Алай булса, ачыклык житми диярга гено кала», - дип баяли бу вакыйгаларны Н.Ханзафаров [162].
Ул елларда А.Эхмодуллин язганча: «Кунчелек авторлар геройларны тасвирлаганда, россамнар теле белон ойтсок, ак - кара тослор белон гено эш итмичо, бутон тослордон до файдаланырга тырышалар, тослорпец тулы гаммасын тудыру ечен керошолор» [9, 10].