Вопросы литературы в журнале "Шура", 1908-1917

• Автор: Марданов, Раиф Фатхулович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1999
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 184 с.

Казан дэулэт университеты

Кулъязма хокукында

Мэрданов Райф Фэтхел улы

"Шура" журналында (1908-1917) эдэбият мэсьэлэлэре

10.01.02. Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжэсен алу ечен язылган диссертация

Гыйльми жцтэкче -ТРФАсе академигы проф. М.Г.Госманов

Казан
Кереш

I булек. Журналга гомуми характеристика

§ 1. Журналны ейрэну тарихы

§ 2. "Шура" журналынын, структурасы
§ 3. Журналньщ наширлэре Ьэм мехэррире
II булек. Журнал сэхифэлэрендэ эдэбият мэсьэлэлэре
§ L Татар эдэбияты тарихы Ьэм теориясе
§ 2. Татар телендэге эдэби эсэрлэр
§ 3. Башка халыклар эдэбияты
Йомгак
Файдаланылган чыганаклар Ьэм эдэбият

Кереш
XIX Й03 ахыры - XX йез башында татар эдэбияты зур узгэрешлэр кичерэ. Татар халкында гасырлар дэвамында урнашып килгэн иждимагый Ьэм эдэби-эхлакый идеаллар узгэрэ, Шэрекътэн Гаребкэ йез тоту кечэя.
Татар эдэбиятында драма, роман кебек яна жанрларнын, формалашуы эдэбияттагы зур узгэрешлэрнец бер нэтижэсе Ьэм дэлиле булып тора. Бай шэрекъ традициялэрен саклап, ул дэвердэге алдынгы рус Ьэм Европа демократик эдэбиятлары тээсирендэ татар эдэбияты янача усеш баскычына кутэрелэ. Ижат мэйданында балкыган Г.Тукай, Дэрдмэнд, Г.Исхакый, Ф.Эмирхан, Г.Камал, Ш.Камал, Г.ИбраЬимов h.6. эдиплэрнец шигърият, чэчмэ Ьэм драма эсэрлэрендэге теп принципларына эхлакый идеал-мэслэклэрнен гражданлык характеры, чынбарлыкны тасвирлаудагы халыкчанлык, хакыйкать Ьэм югары сэнгати эшлэнеш хас иде. Яна рухлы татар эдэбияты XX йез башында туган вакытлы милли матбугат белэн тыгыз бэйлэнештэ усте.
XX йез башы татар ижтимагый тормышы зур узгэрешлэр кичерэ Ьэм ядалыкларга бай була. Аеруча меЬим яналыкларньщ берсе татар вакытлы матбугатынын мэйданга чыгуы. 1905 елныц сентябрендэ Петербургта "Нур" исемле беренче татар газетасы чыга башлый. Шуннан сон милли басмаларньщ саны бер-бер артлы ишэя. Татар газета Ьэм журналлары Казанда, Петербургта, Оренбургта, Мэскэудэ, Уфада, Эстерханда Ьэм Россия империясенен бутэн шэЬэрлэре Ьэм тебэклэрендэ нэшер ителэлэр. Алар 1917 елга хэтле тулаем татар промышленниклары Ьэм сэудэгэрлэренед акчаларына чыгарылганнар. 1905 елдан 1918 елньщ башына, ягьни совет хакимияте электэн чыгып килгэн барлык газета, журналларны нэшер итудэн тыйганчыга кадэр, Россиядэ татар телендэ 125 исемдэ газета, 45 журнал нэшер ителгэн. Элбэттэ, алар тотрыклы

хезмэтлэрендэ дэ "Шура" журналынын, бу хасияте, терки халыкларньщ эдэби, мэдэни усешлэренэ тээсире Ьэм йогынтысы зур булганлыгы язылып килэ.1 "Шура" журналында терек, гарэп, фарсы, рус h.6. теллэрдэн тэржемэ ителгэн материаллар да денья кургэн.
Шура журналыньщ еллык теплэмэлэре хэзерге вакытта Казан, Мэскэу, Петербург, Уфа, Ташкент, Алма-Ата шэЬэрлэренец ин эре китапханэлэрендэ, шулай ук Нью-Йорк публик китапханэсендэ, Хельсинки университеты китапханэсендэ, Теркия китапханэлэрендэ саклануы мэгълум. Бу да журналньвд уз чорында кин таралганлыгын раслый.
§ 3. Журналньщ наширлэре Ьэм мехэррире
Наширлэре. "Шура" журналы мэшЬур татар промышленниклары -бертуган Мехэммэдшакир (1857-1912) Ьэм Мехэммэдзакир (1859-1921) Рэмиевлэр тарафыннан нэшер ителгэн. Бертуган Рэмиевлэр XX йез башы татар ижтимагый тормышында куренекле эз калдырган, татар деньясыньщ тэрэкъкые, мэгарифе, мэдэнияте вэ эдэбияте усеше ечен жан аткан, абруйлы миллэтпэрвэр шэхеслэр.
Рэмиевлэрнен матбугат, басмаханэ эшлэре белэн кызыксынулары 1880 нче елларда ук башланган. "Миллэтлэрнен тэмэдден вэ тэрэкъкыйлэренэ ин беренче васита эдэбият, матбугат икэнлегенэ киткэн саен аньщ (Шакир Рэмиевнец - Р.М) иманы куэтлэнэ барды. Шунын ечен дэ ул бер матбага ачып, газета-журнал чыгаруны, эдэбият
1 Бэшири 3. Уйгур эдэбияты. -Казан: Яцалиф, 1931. -76 б.; Ыскаков Б. Казак татар эдеби байланысы. -Алматы: Гылым,1976. -Б.108-113.; Максумова Л.Из истории узбекско-татарских связей: Автореф. Дис... филол.наук /ТашГУ. -Ташкент, 1978. -С. 12-13,17-18; Турдиев Шерали. Адабий хамкорликлар самараси (Узбек-татар адабий алокалари тарихидан). -Тошкент,1984. -Б.3-59; Тэжимуратов Максат. Гумар Караштьщ акындагы. Филол... канд.дис. автореф. /АМУ. -Алматы, 1993. -23 б.