Лексико-семантические особенности "Кашф-ул-махджуб"

• Автор: Шарипова, Фарангис Худоиевна
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 144 с.

МУНДАРИЧД
Мукаддима

Боби І. Баромади калимауо

1. 1 Калимахои тодикй

1.1.1 .Номи аьзои бадан

1.1.2.Номи мафхумхои хешовандй

1.1.3 .Номи бахшхои умр

1.1.4. Номи чонварон

1.1.5. Номи падидахои табий

1.1.6. Номи хурданихо

1.1.7. Номи пушиданих,о
1.1.8. Калимахои ифодакунандаи асбобхои рузгор ва хонадорй
1.1.9. Калимахои ифодакунандаи шуморахо
1.1.10. Истилохоти динй
1.1.11. Номи чонишинхо
1.1.12. Калимахои сифатй
1.1.13. Калимахои ифодакунандаи амалу холат
1.2. Калимахои иктибосии араби
1.2.1. Дукат ва истилохоти диниву ирфонй
1.2.2. Калимахои ифодакунандаи узвхои бадани инсон
1.2.3. Калимахои ифодакунандаи муносибати хешовандй
1.2.4. Калимахои марбут ба сару либос ва афзори рузгор
1.2.5. Номи анвои таом ва гизо
1.2.6. Номхои чонварон ванаботот
1.2.7. Лугати мансуб ба шуглу пешахо ва
вазифаву мансабхо
1.2.8. Калимахои ифодакунандаи апомат ва сифат
1.2.9. Луготу ибороти ифодакунандаи амалу холат
1.3. Калимахои щтибосй аз забонхои дигар
Боби II. Таклили хусусиятуои лексикй-семантикй
2.1.Хусусиятх,ои мачозии калимахр.
2.1.1. Калимахои сермаьно
2.2. Ифодахои мачозй
2.1.3 .Фразеологизмхо
2.2. Категорияхои лексикй
2.2.1 .Синонимхо
2.2.2.Антонимх о
2.2.3 .Омонимхо
2.2.4. Паронимхо
Хулоса
Фехристи адабиет

МУКЛДДИМА
Дар Хшід ва Покистон Алии Дучвирии Разнавй хамчуп “дото (муал-лим) Ганчбахш” ё “Ганчбахш” шухрат дорад. Ин унвонро ба у яке аз ма-шоихи суфия Хоча Муиниддини Чаштй [соли фавташ 433 х,.] Дар вакти зиёрати кабраш дар Лохур бо кироати байти зерин медихад:
Гандбахши хар ду олам, мазхари нури худо,
Комилонро пири рахбар, нокисонро рахнамо.
Аз хамон замон ин чониб унвони мазкур ба у гузошта мешавад.
Номи пурраи Хучвирй Абулхасан Алй ибни Усмон ибни Абуалй ал-Дуллобй ал-Хучвирй ал-Разнавй мебошад ва дар адабиёт бо зикри “Дуллобй”, “Хучвирй” ё “Разнавй” омадааст.
Мухдккикон тахмин мекунанд, ки Хучвирй дар охири карни чахоруми хичрй (X м.) дар шахри Разна ба дунё омадааст. Хучвирй бо амри пири худ ба Лохур сафар кардааст. Тахмин меравад, ки дар он вакт чихил сол дош-тааст ва дар он до масдид сохта, бокимондаи умри худро дар хамон чо ме-гузаронад. Соли фавти Алй Хучвирии Разнавй аз руи маъхазхо ва навиш-тахои ба шакли моддаи таврих дар дару девори мазори у тахминан ба са-наи 445 хичрй (1045 м.) рост меояд.
Осори Хучвирй, чунон ки худи у дар “Кашфулмахчуб” кайд намуда-аст, бисёр танй будааст. Ба калами у чунин асархо, ба монанди Девони шеър, “Минхочуддин”, китоби “Фано ва бако”, “Дар шархи каломи Хусайн Мансури Халлоч”, “Нахв -ул-кулуб” мансуб будаанд.
Китоби “Кашфуласрор” мансуб ба Хучвирй дар Лохур чоп шудааст, вале дастраси мо нагардид. Ба ин тарик, “Кашфулмахчуб” китоби ягонаи бебахси Дуллобии Хучвирист, ки дар солхои 1044 - 1050 таълиф шудааст. То ин вакт дар тасаввуф ба забони араби якчанд китоб таълиф шудааст, аз чумла осори манзум ва мансури арабии Халлоч, “Рисолаи Кушайри”. вале ба забони точикй китоби Хучвирй аввалин асари комил дар тасаввуф ме-
бошад. Махз содагиву равонй ва нафисии асар дар тули таърих дикдати адибону олимон ва мухаккиконро ба худ дало намудааст. Дар ин бора мухдкдики эронй Забехулло Сафо менигорад: “Китоби “Кашфулмахчуб”-ÿ аз умахоти кутуби суфия ва аз чумлаи кадимтарини онхост, ки баъд бо мавриди истифодаи касоне, ки дар аувол ва осори машоихи суфия китоб менавиштаанд, карор гирифта, монанди Аттор дар “Тазкиратулавлиё” ва Чомй дар “Нафахотулнс” [2.6; 2.29]. Аз бузургони гузашта, чунон ки Забехулло Сафо кайд намудааст, ориф ва шоири бузург Шайх Фаридаддини Аттор дар “Тазкиратулавлиё”, ки шомили шархи холи авлиёи тарикат ва суфиён аст аз Алии Хучвирй ва китоби у ёдовар мешавад [2.6].
Абдурахмони Домй. аз шоирони машхури карни XV, дар асараш “Нафахот-ул-унс” шархи холи Хучвириро бо таърихи валодат ва фавт дарч намуда мегуяд: “Сохиби китоби “Кашфулмахчуб” аст, ки аз кутуби муътабари машхур дар ин кари аст ва латоиф ва хакоики бисёр дар он китоб чамъ кардааст” [2.29,127].
Аз адибони гузашта инчунин Хоча Мухаммади Порсо дар асараш “Фаслалхитоб” ва Дорошукух дар “Сафинат-ул-авлиё” аз Хучвирй ёдовар мешаванд [2.10].
Шаркшиноси англис Николсон “Кашфулмахчуб”-ро ба забони анг-лисй тарчума намуда бо мукадимаи иборат аз 80 с.ифа пешкаши хонанда-гон намудааст [1.2,13 ].
Шаркшинос Хермоп Эте “Кашфулмахчуб”- ро мавриди тахлилу тадкдк карор дода мегуяд: “Кддимтарин китоби манзум марбут ба усули назарй ва илмй, тасаввуф ва вахдати вучуди ирфонй хамоно иборат аст, аз “Кашфулмахчуб” - таълифи Абулхасан Алй бини Усмон ал-Чуллобй ал-Хучвирй”.... [1.2,38].
Мухаккики эронй дуктур Косим Рани дар китоби “Таърихи тасаввуф дар ислом” ба “Кашфулмахчуб” бахои баланд дода мегуяд: “Китоби “Кашфулмахчуб”, то чое ки иттилоъ дорем, кадимтарин таълифи суфия аст дар забони форси ва аз чомеътарин муаллафоти суфияи карни панчум аст,

К.Г.Залеман ва В.А.Жуковский хусусияти «хамс»-ро ба назар гирифта мегуянд, ки хдссачаи ме давомдории амалро ифода карда, пеш аз шакли феълй истеъмол мешавад [1.72].
Ман худро ба муроди худ меёфтамй ва бад-он залли нафси худ шод хаме будамй [76].
Дар чумлаи зикршуда пешванди даме пеш аз феьли будамй омадааст. Бояд гуфт, ки дар «Кашфулмадчуб» пешванди даме пеш аз феьл меояд, аммо ме - дам пеш аз феълдо омада ва дар баъзе мавриддо аз феьлдо дур мондааст:
Эй дозо, агар ме тарикдт муомилат кунй ва андар ин дурустй, инкор ин чавонмард мар феьли туро таькиди маздаби туст [73].
Ва кудаки беаюш азалиро ме бе риёзат арабизабон кунанд [112].
Инчунин пешванддои ме - ва даме дар як варт метавонанд бо пешванди би - оянд. Чунончи:
...Ва авом бад-он писанда карда гуяпд, ки мо дакро даме бишносем [7].
Исм ба чумла андар ду калима музталаъ аст, яке он-к худои таьоло андешаи он аз дили ту бардоштааст, андар он такаллуф накунй ва дигар он, ки туро ме бибояд кард ва бар ту фариза аст, зоеъ накунй [193].
Креми зиёди вожадои вербалй дар асар бо пешванди би- омадаанд. Ин пешванд дар порсии дадим низ чой доштааст. Ба адидаи забоншинос Д.Саймиддинов, пешванди би - барон дур кардан ва чудо кардани амал меояд [1.70,156]. Дар чумлаи поён вожаи бишуд чунин маьниро ифода намудааст.
Пас он ки андар Мухаммад ба чашми одамият нигарист, чун вай аз дунё бишуд, таьзими убудият аз дили ин бо вай бишуд [36].
Пешванди фуру (фуруд) низ пайдоиши дадимй дошта, он дар порсии бостон зарфи fravata ва дар порсии миёна frat зарф будааст [101,123;99,155]. Ин пешванд бо феьлхо омада маънои поён, нишебро ифода мекунад. Чунончи, дар чумлаи зеру фуру омадан маънои поён шу-данро дорад:
Рузе андар миёни бодия пире хамеомад савора, чун вайро бидид, аз асп фуру омад ва якдигарро бипурсиданд [373].