Традиции классической литературы в творчестве Мирзо Турсун-заде

• Автор: Махмадшоев, Шахобуддин Шуджоуддинович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 158 с.

МУНДАРИЧД
МУКАДДИМА
БОБИ І.
Масоили суннатхои адабй аз назари Мирзо Турсунзода
БОБИ II.
Инъикоси мухимтарин мавзуъхои суннатй дар ашъори
Мирзо Турсунзода
БОБИ III.
Бозтоби бадеиёти анъанавй дар ашъори Мирзо Турсунзода
ІІІ.І. Достонх,ои классикй ва достонхри Мирзо Турсунзода
III. II. Жанрхри лирикии шеъри Мирзо Турсунзода
ХУЛОСА
Фехристи сарчашмах.0 ва адабиёти истифодашуда

МУКАДДИМА
Тахаввулоти бузурги сиёсиву идтимой ва фархангии понздах, соли охир, ки домеаро rÿë ба мачрои рушди табий баргардонид, адабиётро низ дар катори дигар содадо аз фишори мафкуравй озод намуд. Яке аз патичахои ин озодй он шуд, ки муносибат ба адабиёти шуравии хафтодсола тагир ёфт. Адабиётшиносй батадрид аз принсипхои каблии тадкику баррасй даст кашид ва меъёри бахо тадридан дигар шуд. Аввалин кушишхои бо назари тоза омухтани таърихи адабиёти шуравй аз тарафи олимону мухакдидони Маскав сурат гирифт (17, 23, 25, 93) ва баъдтар олимони тодик хам дар ин самт як силсила корхо ба андом расониданд (13, 22, 27, 45, 58, 59, 95, 99).
Зарурати аз дидгохи нав баррасидани масъалахои таърихи адабиёти шуравии тодикиро хануз соли 1989 олимони шуъбаи адабиёти муосири Института забон ва адабиёти ба номи Руда кпи АИ Думхурии Тодикистон дар махфили махсус мухокима намуданд (22). Дар хамин махфил хамчунин аз боби эдодиёти Мирзо Турсунзода, ки мавзуи баррасии рисолаи мост, сухан рафта буд.
Дидкати махсус додан ва баъзан дар маркази мубохисаву мухокима дарор додани хаёту фаъолияти Мирзо Турсунзода бесабаб нест. Зеро у яке аз тавонотарин ва бонуфузтарин шоирону ходимони адабии кулли со бик, Иттиходи Шуравй ба шумор мерафт. Бисёре аз бурду бохтхо ва муваффакияту камбудихои чи адабиёти шуравй ва чи адабиёти тодикй бо номи у алокаи хосе дорад. Хусусан чун сухан аз боби назм равад, пеш аз хама шахсият ва эдодиёти у пеши назар меояд.

Баъдтар масъалаи бо диди тоза омухтани эчодиёти М. Турсунзодаро Радим Мусулмонкулов ба миён гузошт. Ÿ дар мадолаи “Рузгор дигар - дигар аст” (45) аз баррасии ичмолии масъаладои асосии эчодиёти шоир ба хулосае омадааст, ки М. Турсунзода дар со л до и сиюму чилум аз тасвири вокеият чашм пушида, ба “ситоиши додиён”, “Хдзбу Ватан” пардохта, “гузаштаи халди точик”-ро бо “ранги сиёд” ба калам додааст. М. Турсунзода, ба кавли ин мудаддид дар солдои аввал нисбати волидонаш чунин ташбеду сифатдое, ки “ дар дадди волидон” бо дар вачд норавост, ба кор бурдааст. Дар тасвири мардум ва васфи Точикистону ситоиши халди рус ва умуман дустии интернатсионалистй ба ифрот рафтааст. Дар фароварди мадола Р. Мусулмондулов хулоса кардаааст: “таълифи як рисолаи чомеъ , ки тамоми чузъиёти дунари шоир ва сарчашмадои мадорати уро водеъбинона фаро мегирифта бошад
Тавре ки мебинем, муаллиф нудсу костагидои шеъри М. Турсунзодаро бе тадлили мушаххас зикр карда, бо дамин бе дарназардошти сабабдо тамоми айбро ба гардани шоир бор мекунад. Дар сурате, ки дар огози мадола ин мудаддид айни дамин матлабро таъкид намудааст; “Ин нигод бояд, ки аз мавдеи имрузаи таърих, вале бо дарназардошти даёти сиёсиву ичтимой ва идтисодиву маънавии замони зиндагй ва эчоди шоир сурат бипазирад”.
Мусаллам аст, ки тадлили муфассали вазъи сиёсиву ичтимоии зиндагии шоир дар дачми чунин як мадолаи хурд гунчоиш надорад. Вале дар айни дол, Р. Мусулмондулов масъаларо саросемавор ва датъан дал карданй шуда, ба фикри мо ба хулосадои га лат омадааст. Аз дамин сабаб буд, ки ин мадола аз чониби адли адаби точик ( аз чумла Ьу Киром, С. Давлатова) мадкум гардид.

“суханони баланд”-и назми гузашта истифода барем. М. Турсунзода ба мукобили адидаи Самад Вургун баромада , гуфт, ки “суханони баланд”-и классики забони осори нависандагони муосирро сунъй ва бенур мегардонад.”Сердабдабагй”ва “суханпардозй” дар назм аксар ба худи назм зурй карда, онро камбахо месозад. Х,ар як замон “сухани баланд”-и худро дорад ва он чиз ки аз забони к,ах,рамонони Шекспир ва Фирдавсй садо медоданд , забони к,ах,рамонони моро “сунъй ва пуртумтарок,” менамоянд. Аз ин хотир, М. Турсунзода пешниход мекунад, ки ин “суханони баланд”-ро аз классикой гирифтан лозим не, балки суханони нави баландро дар хдёти ихотакарда пайдо кардан лозим аст”(73,97).
Бешубха, дар забони гуфтугуии мардум бехдарин намунахои алфози пуробуранги шоиронаро метавон пайдо намуд. Вале , забони осори классикони адабиёти форсу тодик хам махзани бекарони хамин кабил ибораву суханони пуробуранг аст, ки аз онхо низ истифода бурдан мумкин аст. Аз мухаккикини эдодиёти М. Турсунзода Ю.Бобоев (20,255) ва Ш.Чумъаев (31) дар ин масъала бо М. Турсунзода хамовоз гардидаанд. Танхо олими забоншинос Р.Еаффоров ин нукдаи назарро кабул накарда, ба зидциятнок будани назари шоир хам ишора кардааст, ки мо бо у мувофик хастем. Р.Таффоров мегуяд: “Мулохизахои М. Турсунзода дар хусуси
нагирифтани суханони баланд аз классикой... бахсталаб аст: гап дар сари мансубияти калимахо ба гурухи лутатхои китобй ё услубан муътадил нест, зарур аст, ки онхо бо тафаккури гуянда ва кайфияти у дар мавриди такаллум созгор оянд, ба ин маънй калимахои архаистй дар сурати созиш бо хиссиёти баланд хусни гуфторро халалдор намекунанд, балки баръакс боиси афзоиши он хоханд гашт. Шояд барои ислохи хамин акддаи носарех бошад, ки М. Турсунзода хангоми дахли дигарбора сари ин мавзуъ иброз доштааст, ки унсурхои