Таджикско-русские языковые контакты : Функционирование таджикского языка в контактах

• Автор: Сангинова, Сурайе Хакимовна
• Шифр специальности: 10.02.08
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1999
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 180 с.

МУНЛАРИНА
Мукаддима
БОБИ I. РОБИТАИ ЗАБ0НХ0И ТОЧИКЙ ВА РУСЙ АЗ НИГОХИ ТАЪ-РИХ.
1.0. Дебоча
1.1. Давраи якуми добитаи забоннои руей ва точикй Саз ибтидо то миёнаи асри XIX)
1.2. давраи дуюми добита саз солкой 60-уми асри XIX то солкой 1918-1920 асри XX)
1.3. Давраи сеюми добита саз солкой 1918-1320-уми асри XX
то истиклолияти Точшшстон)
1.4. Давраи чоруми добита Саз окири солкой 1980-ум то замони МО)
БОБЙ II. МАКОМ ВА МАВКЕМ ЗАБОНИ ТОЧИКЙ ДАР РОБИТАИ ЗАВОНХОИ ТОЧИКЙ ВА РУСЙ
2.1. хусусиятхои вариатавии забони русии минтакаи
Точикистон
2.2. Дузабонии русй-точикй Скусусияткои сошолингвистй ва ЛИНГВИСТЙ). Л'.;
2.3. макоми забони точикй дар вановати таркиби лувавии забони
русй
ХУЛОСА
МАЪХАЗХОИ ИСТИФОДАШУДА ВА ШАРХЙ ИХТЙСОРОТ
РУИХАТИ АДАБИЕТИ ИСТИФОДАШУДА
МУКАДДИМА
Робитаи халкхо ва забонхо аз мухимтарин масъалахои чомеаи ин-сонй махсуб ёфта, даврахои тУлонй таваччУхи олимони зиёди сохахои гуногуни илму фарханг-фалсафа, рухшиносй, мардумшиносй, таърих, маданиятшиносй ва амсоли инхоро ба худ кашидааст. Аз ин ру та-биист, ки масъалаи мазкур дар маркази диккати намояндагони макта-бу равияхои гуногуни он карор дорад.
Тахкики ин муаммо ба номи олимон-забоншиносони маъруфи дунё, монанди X. Шухардт /1917/, И.А.Бодуэн де Куртенэ / 1963 /, Б. Хауген /1957/,У.Вайнрайх /1979/, Р. Якобсон /1930/,В.М. Щерба/1958/, Н. С. Тру-бецкой /1958/, Е.Д.Поливанов /1931/, Ч. Е. Осгуд / 1972 /, А. Мартине /1972/, С. М. Ервин /1972/, Дж. Гринберг /1972/, Б. Гавранек /1972/, СИЛ-верштайн /1972/, ч. Хайт /1951/, В. Ю. Розенцвейг /1963;1967:1972/,Вяч. Б.Иванов /1961,1958/, Ю. 0. Жлуктенко /1968/, Ш. Е. Кубрякова /1970/,Ве~ решагин Е.М./1967/ ва дигарон марбут аст, зеро онхо пахлУхои мух-талифи назарияи робитаи забонхоро омухта , нуктахои асосии онро тадкж намудаанд.
Чй тавре ки пайдост, омузиши масъалаи иртиботи забонхо хусу-сан дар он давлатхо акамияти мухим касб менамояд,ки дар онхо халк-хои гуногунзабон дар хамсоягй ва хамчаворй сукунат доранд. Дар ин маврид сарзамини Точикистон аз даврахои атака то ба имруз яке аз нуктахои асосии омузишу тахкик ба шумор меравад. Бевачх нест, ки олимони бостоншиное ва забоншинос ба таърих ва хаёти кунунии Точикистон бештар ру оварда, онро чун озмоишгохи тадкики равобити забонхо мехисобанд. Дарвокеъ, хох ба таърихи гузаштаи ин диёр чашм андозем, хох хаёти имрузаи онро мавриди назар карор дихем, кабл аз хама, вазъи марокангези забонии он диккати моро ба худ чалб ме~

ыамояд. таърики ин кишвар пур аз табаддулотхои этникй буда, дар он мухочирати калкко бештар ба вукУъ пайваетааст, ки дар ин пойгох Точикистон имрУз чун маскани гуногуНнажоду гуногунмиллат маъру-Фият дорад. Алокакои хаётан зичи сокинони он боиси ба вучуд омада-ни равобити забонии онко гардидаает, ки далели мУътамади вазъи за-бонии ин диёр буда, дар каллу фасли муаммои робитаи забонко баром млми забоншиносй маводи пуркимат дода метавонад.
Мутаассифона, то имруз дар забоншиносии точик ба ин мухтавои пурарзиш эътибори кам дода шуда , олимон ба таклили масъалахои чудо гонаи иртиботй забонкои сокинони ин диёр ва умуман, Осиёи мар-казй камтар шугл варзидаанд. Аз чумла, тавассути таълифоти онко Факат баъзе чикаткои равобити забони точикй бо забонкои шаркии эронй с сувдй ва помирй), камчунин узбеки ва арабй равшан сохта шу~ даанду бас1. Ва кол он ки дар Точикистон робитаи забонкои русй ва точикй аз масъалахои умдаи ин сока ба хиеоб меравад, зеро ки он нисбат ба кама гуна равобити забонии халкхои дигари ин сарзамин келе чавон ва кутохмуддат бошад кам, самара ва таъсироти он, дар такдири ин забонко бештар буда, бешубха сазовори омузиш ва тадки-ки камачониба мебошад.
Хамон навъе ки маълум аст, таърики робитаи забонкои точикй ва русй, забонкои ба кам хеши хиндуаврупой, ба замонкои вахдатм забони русии кадим ва Форсим нав С такрибан асркои ¥Ш~1Х) рост меояд, ки аз ин лавра сар карда муноеибатхои тичоратии давлаткои Осиёи Мар-казй с хусусан давлати СомониёнЗ ва Русия равнак гирифтанд. Муноеи-баткои бевоситаи халкхои русу точик ва забонкои онко бошад, факат
1. Дар бораи адабиёти ин сока нигаред: В. С. Расторгуева, М. И. Исаев и др./1364/, М.И. Оранский /1973/.

Чернышевский ва дигаронро ба нуд кашида буд.
Хамин тавр, давраи дуюм ин давраи ибтидоии пайдоиши дузабо-нии русй ва точикй буд, ки аз равобити бевоситаи калккои точику рус ва забони онко дар натачай истилои Осиёи Миена аз тарафи Россия ва кусни таваччуки мукочирони русзабон нисбат ба забони точикй ба амал омада буд. Лузабонй дар ин давра густариш наёфта бошад нам, он хусусияти дучонибагй дошт: дузабоникои русй-точикй ва точикй-русй. Шароити пайдошавии дузабоникои мазкур, бешак, кам-зистй ва хажории мардумони сокиби забонкои гуногун буд. Сазовори кайл аст, ки робитаи забонкои точикй ва русй бо мурури замон сифа-тан тагйир ёфта, ба равобити халки мукимй бо калки мукочир табдил ёФт, ки он чараёни муносибати забонкоро дигаргун сокт. Аз ибтидои истилои Осиёи Миёна сиёсати давлати шокии Россия экспачсионй буд ва аз ин ру, он пеш аз кама, ба равнаки омузиши забони русй нига-ронида иуда буд ва мукочир намудани русзабонон ба ин макал яке аз омилхои ин сиёсат буд. дар ин давра баром ба забони русй нисбат додачи макомм забони байналмиллй замина гузошта шуда бошад нам, чунин макоми функционалии забони русй танко дар муоширати байни руско ва калккои такчой корбаст мегардид. Азбаски дар ин маркила дузабоникои точикй- русй ва. русй-точикй баробар панн мешуданд, забони русй чун забони байналмиллй баром муоыироти руско ва точи-кон ба таври мувозй кизмат мекард. вале забони русй дар ин давра чун забони муоширати байналмиллй дар байни калккои дигари мукимй мавкеъ надошт. Ин вазифаро дар каламрави Осиёи Миёна. забонкои точикй ва узбекй адо мекарданд1.
1. Нигаред ба асари Р. И. Хошимов, ки дар он акси ин мулохиза чонмб-дорй карда шудааст /Хошимов,138б, 23