Развитие лексики башкирского литературного языка в 1920 - 1930 годы

• Автор: Сибагатова, Рамиля Юмадиловна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 187 с.

ЙекмэткеИе

Беренсе булен
1920-1930 йылдарра башкорт эрэби теленецторошо. Уреш
йунэлештэре
§1.1920 йылдарра башкорт теленец эрэби тел буларак
формалашыуы
§ 2.1930 йылдарра башкорт телендэ бартан ургэрештэр
Икенсе булен
1920-1930 йылдарра башкорт эрэби теле лексикабыныц байыу юлдары
Иэм сытанактары
§1. Башкорт эрэби теле лексикабыныц сытанактары
§1.1. 1920-1930 йылдар башкорт эрэби теле лексикаЬыныдбайыуында
халык ижадыныц роле
§2. Башкорт эрэби телен уртереурэ диалекттарран ингэн Ьуррэррец
йотонтоЬо
§3. Башкорт эрэби теле лексикабынын байыу юлдары
§3.1. Башкорт теленец рус теленэн 1пэм рус теле аша ингэн 1ту??эр
яррамында байыуы
§3. 2. Калькалар
§3. 3. Рус Иуррэрен мэтэнэ якынлыктарына карал тэрэп, фарсы
Иуррэре менэн алыштырыу
дсэнсе булен
1920-1930 йылдар башкорт тел тилемендэ стиль Ьэм терминология
мэсьэлэлэре
§1.1920-1930 йылдарра башкорт тел тилемендэ стиль
мэсьэлэлэре
§ 1.1. Йэнле Иейлэу стиле
§1.2. Халык ижады стиле
§ 1.3. Нэфис эрэбиэт стиле

§ 1.4. Бил ми стиль
§ 1.5. Публицистик стиль
§ 1.6. Рэсми стиль
§2.1920-1930 йылдарда башкорт теле гилемендэ
терминология
§ 2.1.1920-1930 йылдар?а башкорт теле лексикабында актив бэм
пассив бу??эр катламы
Йомтаклау
Библиография

Милли тел мэсьэлэбе hap вакыт актуаль. Шута курэ лэ уны ейрэнеузэ талаптар йылдан-йыл кесэйэ, сенки эрэби бэм ярма тел -бэр халыктыд йерен билдэлэусе, уны миллэт буларак танытыусы беренсе бэм теп билда. Ул, беренсенэн, аралашыу коралы булба, икенсенэн, тел - халыктыд мэрэниэтен, сэнтэт байлытын, хатта менталитетын билдэлэусе бэм, шул ук вакытта, уларры тэты ла байытыусы сэра буларак та хермэт итэ.
Теманыд актуаллеге. Тел менэн мэзэниэт йэмтиэттэ уз аллы куренештэр, лэкин улар бер-беребенэ буйбоноп тыкыз бэйлэнештэ йэшэй. Мэзэниэт елкэбендэге процестар телдед урешенэ лэ, беренсе сиратта, функциональ, э уныд аша инде структур ятына кесле йотонто ябай. Шул ук вакытта тел елкэбендэге прогресс мэзэниэттед алта китешенэ лэ кэрэкле тэушарттар барлыкка килтерэ, был айырыуса эзэбиэт, мэтрифэт бэм фэн елкэбендэ асык куренэ1.
Билдэле булыуынса, бэр осорза донъяла бэм йэмтиэттэ бартан бетэ ижтимати-сэйэси бэм иктисади узгэрештэр телгэ лэ йотонто ябамай калмай. Телдед тарихы ил тарихында сатыла бэм киребенсэ, ил тарихы - телдэ. Башкорт теле лэ башка телдэр кеуек ук узенэ генэ хас бултан уреш юлдарын кисергэн.
Был фекеребеззе билдэле талим-теркиэтсе K.M. Мусаев хезмэттэренэ нигезлэнеп тэ ирбатларга мемкин. Мэрэлэн, талим языуынса, терки халыктарыныд уткэн тарихына бэйле тарихи мэтлумэттэрзед аз йэки бетенлэй булмаган осратында, лексика терки телле халыктарзыд боронто йэшэу урындары бэм хужалык рэуеше (марэлэн, ауыл хужалыты, уремлектэр донъябы, боронто металдар)
1 Аврорин В.А. К проблеме отношений между языком и культура /У Развитие языков и культур народов СССР в их взаимосвязи и взаимодействии. Тезисы докладов. - М.: Наука, 1973. - С. 5-6.

туплап, “Белем” журналында бартыра1. Лэкин был будлек эле башкорт телен уныд бетэ байлыгында куд алларга мемкинлек бирмэй, сенки ул кулэме ягынан да бик балакай, бетэбе 40 hyp килтерелгэн. Бынан тыш, будлек айырым хаталардан да азат тугел. Нуриагзам Табиров тарафынан F. Вилдановтын был будлегенэ рецензия ла ядыла2. Мэдэлэн, уде башкорт теленед бетэ нескэлектэрен белгэнгэ курэ, будлеккэ тепле анализ ябай, уд фекердэрен мидалдар менан да ныгьгга. Дейем алганда, ул F. Вилданов хедмэтенед етешбед яктарын асып, кидерэк баба бирэ. Yg фекердэрен йомгаклап, Н. Табиров, рецензиябын тубэндэге буддэр менан тамамлай: “Эмма инде калган 11 легэткэ F-Вилданов уде тешенмэбэ, башкаларды белмэйем. Балки ул легэтгэрде дерерлэуселэр булыр. Шуныд есен аларга тапшырам.
40 буддед 20-дэ анык хаталар да кисерерлек бер эш тугел. Эгэр да инде шул 20 будде генэ бер мэкэлэгэ керетеп ядып куйган тэкдирдэ ла шэригэтте сей тире тип уйлай да, бине боргалап бетен гумере буйынса халыкты баташтырган муллалардыд баташтырыударынан да кэм баташтырыу булмаясак. Шуныд есен да мынан будгы мэлдэ яман арба юл бодар, насар мулла дин бодар тигэндэй, бар бер ят легэткэ yggape тамам тешенмэйенсэ тороп, мэгэнэ биреп, халыкты баташтырыусылар булмабын ине тиэбем кила”3.
Дейемлэштереп Караганда, F.Вилданов хедмэтенец хаталары булыуына карамадтан, ул башкорт теленен тэуге адлатмалы будлеге булыуы менан эбэмиэтле.
Башкорт теле дэулэт теле итеп иглан ителгэс, уны фэнни яктан ейрэнеугэ бэм дейем нормаларын юлга балыуга ихтыяж тагы ла арта. Бигерэк тэ был мэгариф системабы менан бэйле була, сенки
1 Вилданов F. Башкорт легате (халык apahbiHaH) II Белем. 1924. - №3-4. - 52-53 биттэр.
2 TahnpoB H. Гэбделэхэт Вилданов тарафынан тепланеп №3-4-се Ьандарза бадылып сыккан башкорт легэтен куреу айканы менан // Белем. 1924. - №5. - 43-47 биттэр.
3 TahnpoB Н. Гэбделэхэт Вилданов тарафынан теплэнеп №3-4-се Ьандарэа барылып сыккан башкорт легэтен куреу айканы менан // Белем. 1924. - №5. - 47-се бит.