Лексика деревянной архитектуры в татарском языке

• Автор: Сагитова, Алсу Махмутовна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 245 с. : ил.

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
Інче булек. Тюркологиядэ йэм татар тел белемендэ агач архитектурасы атамаларын ейрану тарихы
1.1. Тюркологиядэ агач архитектурасы лексикасыньщ ойрэнелуе турында
1.2. Татар тел белемендэ агач архитектурасы атамаларын ейрану
1.3. Агач архитектурасы атамаларын ойрэну чыганаклары
Нэтюкэлэр
2нче булек. Агач архитектурасы атамалары чагыштырма-тарихый
аспектта
2.1. Гомумалтай катламына караган агач архитектурасы атамалары
2.2. Гомумторки катламга караган агач архитектурасы атамалары
2.3. Идел-Урал тел берлегендэ уртак атамалар катламы
2.4. Татар теленен уз жирлегендэ барлыкка килгэн атамалар
2.4. Агач архитектурасы лексикасында алынма атамалар катламы
Нэтижэлэр
Знче булек. Агач архитектурасы атамаларын номинациялэу
принциплары
3.1. Атамаларны номинациялэунец топ принциплары
3.2. Атамаларны номинациялэунен ысуллары
Нэтюкэлэр

4 нче булек. Агач архитектурасы атамаларыныц
структур-сузьясалыш узенчэлеклэре
4.1. Агач архитектурасы атамаларыныц структурасы
4.2. Агач архитектурасы атамаларыныц ясалышы
Нэтижэлэр
5нче булек. Агач архитектурасы атамаларыныц
функциональ-семантик узенчэлеклэре
5.1. Агач архитектурасы атамаларыныц полисемиясе
5.2. Агач архитектурасы лексикасында синоним атамалар
5.3. Татар афоризмнарында агач архитектурасы
атамаларыныц кулланылышы
Нэтижэлэр
Йомгак
Шартлы кыскартылмалар
Библиография
Кушымта

Татар сонгать белгече Ф.Х.Волиев терки халыкньщ яца территорияге килеп утыргач, берничэ гасыр эчендэ шэЬэр тезерге, агач эшкортергэ Ьем аны корылмалар салуда кулланырга тиз арада ейрэнуне Ьэм гомумэн тезелеш елкэсенде данга ирешуне халыкньщ ин борынгы чорлары белен - Ьуннар белен бейлеп анлаткан [Валиев 1975, 8] Ьэм тарихчылар язмасыннан дэлилле фактлар китергэн: V гасырда Византия дипломаты Приски Понтийский Ьуннар башлыгы Атиллада кунакта булган. Ханнын сарае бурэнэдэн Ьем бик яхшылап ышкылган такталардан салынган, матур койма белен ойлэндереп алынган булуы турында язып калдыра [Латышев 1900, 825]. Моннан ЬуннарньЩ'тезелеште агач кулланудан тыш, торак бизоу белен дэ таныш булганлыгы анлашыла.
Сонгы елларда табылган археологик материаллар Ьуннарныц бабалары хуннарда жэйге башкала Лунчэн шэЬэре, кышкы Дайлин шэЬэре, теньякта административ Ьэм сэяси узок булып торган Бэйтин шэЬэре Ьэм ныгытылган шоЬорчеклор булганлыгын курсэтэ. Кеньяк Себердэ алып барылган археологик казылмалар Семиречье Ьэм Ташеба тирэсендо хуннарньщ жирле идарэ башлыклары яшэгэн сарай калдыклары буенча хуннарньщ югары тезелеш сэнгатенэ ия булуларын билгели [Кызласов 1992, 49]. Ташеба Ьэм Абакан арасында табылган хун чорына караган сарай калдыклары буенча аныц 19 булмэ белен анфиланд ейлэндереп алынган узэк залдан торуы, идэн астыннан жылытылуы ачыкланган. Мондый тип идэн астыннан жылыту терки халыкларда Урта Азиядэ Ьем Идел буе болгарларында соцыннан да кин таралуы билгеле. Ул ин борынгы теркилернец - хуннарньщ ачышы булып санала: Археологларныц ейтуенэ Караганда, сарай тезелешендэ Ьем аньщ бизэклэрендэ бернинди дэ кытай культурасы катнашмый [Фай-зрахманов 2000, 67].
Димэк, терки халыклар агачтан ейлэр, корылмалар, ныгытмалар салу Ьенеренен нечкэлеклорен хун чорында ук яхшы узлэштерэ. Казан татарларыньщ агач архитектурасы сэнгатенен ин беренче усеш баскычы да шуннан башлана. Сонгать материаллары буенча, татарларнын агач