Мифы о животных и птицах в фольклоре населения Горного Бадахшана

• Автор: Курбонхонова, Нуриджахон Мирасановна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 170 с. : ил.

АКАДЕМИЯМ ИЛМДОИ ДУМ^УРИИ ТОДИКИСТОН БАХШИ ПОМИРИ ПАЖУХИШГОХИ УЛУМИ ИНСОНЙ
Б а дукми дастнавис
Курбонхонова Нурида^он Мирасановна УСТУРАИ ЧРНВАРОН ДАР ФОЛКЛОРИ БАДАХШОН
Ихтисос: 10.01.09 - Фолклоршиносй
РИСОЛАИ ИЛМИ
барои дарёфти унвони илмии номзади илми филология
Ро^бари илмй:
доктори илми филология
Шакармамадов Нисормамад
Душанбе
МУНДАРИЧД
Мудаддима
ФАСЛИ ЯКУМ. Дар бораи парастиш ва эътидодоти дайвонот аз руи хислату аломатдои ондо
1 Дайвоноте, ки муниси одаманд
2 .Хдйвоноте, ки фоли нек ва бад доранд
ФАСЛИ ДУЮМ. Дар бораи парастиши парандадо
1 .Парандадое, ки муниси одаманд
2.Парандадое, ки фоли нек ва бад доранд
3.Тимсоли бадй ва харобй
ФАСЛИ СЕЮМ. Аломатдои рамзии парастиши дайвонот ва паращщо
1.Табдили инсон ба хдйвон
2.Табодули руди одамй
3.Парастиши динсдои тайриинсй дар алодамандй бо расму оин ва маросимдои суннатй
4.Ифодаи рамзии ладабу унвон
5.Радсу бозй дар сурати дайвонот ва паррандадо
Хулоса
Адабиёт ва сарчашмадо
Мудаддима
Аз ибтидои нимаи дуюми садаи бист баробари дигар масоилу падлудои фолклори тодик мудаддидони содадои гуногуни домеашиносй. бахусус, мардумшиносй ва фолклоршиносй ба омухтану таддиди эътид одоту бовардо, таъбироту парастишдо, диссаву дикоятдо дойр ба динсу ашёдои вайритабий, шахсдову додисадои асотирй ва яайра, ки дар мадмуъ ондоро ба истилоди асотир ифода кардан мумкин аст, беш аз пеш ривод меёбад. Агар иддае аз мудаддидон ин навъи тасаввуроти дадимии одамонро дар асоси асотири хаттии дадимй (106:115), (89:96), (67:411- 435) ба таддид гирифта бошанд, идцаи дигари ондо мавриди баррасии асотир маводи шифодиро зери назар гирифтаанд (48:51 - 52), (69:72), (57: 58), (52:55), (65:70).
Мусаллам аст, ки эдодиёти бадеии лафзй сарчашма ё худ маншаи асосии адабиёти хаттй буда, бунёди он асотир мадсуб
мешавад. Вожаи асотир арабй буда, шакли муфрадаш устура
мебошад. Зудуроту густариши устурадо бошад, ба пайдоиш ва ташаккули забои ва эдсоси дарки ашё ва додисадои мудит иртибот мегардад.
Алодамандии ин се унсури мудим: асотир, фолклор ва адабиёт, ки дарадаи инкишофи тафаккури бадеии одамонро акс мекунанд, дар даврадои минбаъда низ гусаста нашуда, балки дар пайвастагй ва дар иртибот бо якдигар шакл гирифта, мукаммал гардидаанд. Ин пайванди дамешагй, махсусан, байни асотир ва дигар осори
фарданги мардумй, ба вижа, ривояту афсона бардаста ба чашм
мерасад. Адаб нест, ки дамин пайванди ногусастании ин навъдои осори бадеии мардумиро ба эътибор гирифта, иддае аз адли таддид, бахусус, мураттибони лугатномадо истилоди ондоро дар омехтагй шарду тавзед медиданд. Чунончи, дар фарданги муътабари

вагарна хуроки хурдааш дазм намегардад. Уштур дар даруни об FÿTa заду шаголро об бурда буд (62:202).
Дар афсонаи фавд обилии уштур нишон до да шудааст, ки вай тавонистааст интив;оми худро аз niaFoa ситонад. Аз маълумотдои овардашуда аён гардид, ки уштур дам дар датори дигар дайвоноти мудадцас дой гирифтааст.
Саг. Хдйвонест аз тоифаи гуінтхурон, ки барон посбонии хона, мудофизати молу амвол ва кумак ба шикорчиён истифода мешавад. Дар забондои шунгонию рушонй саги модаро «кид» ва саги нарро «куд», дар забони вахонй «шач» ва дар Язгулом онро «код» мегуянд. Саг аз азал димоятгари манофеи одамон, посбони соди»;и молу дони ондо тавсиф ва тасвир мешавад. Ба назар мерасад, ки чи дар эдодиёти бадеии лафзй ва чи дар адабиёти хаттй доир ба хислату хосияти саг ва мав; ому манзалати вай дар байни инсондо сухани зиёд гуфта шудааст. Агар дисме аз он суханон маншаи асотирй дошта бошанд, бархе аз ондо бунёди водей доранд. Аз як ривояте, ки хусусияти асотирй дошта, манбаи он аз як ояи Куръони мадид мебошад, омадааст: «Абулбашар - нахустинсон пас аз чидил рузи дастй карданаш бо касофати Азозил - Иблиси малъун аз бидишт берун мегардад ва бо амри Парвардигор ба вай се чиз: аспу шамшеру саг ато мешаванд».
Дар асотири дигар гуфта шудааст: «Замоне бо амри Парвардигор дисми Одам аз гил сиришта, то дамондани дон ба он сагро посбонаш таъин мекунанд, ки чизе ба он осебе нарасонад». Ин аст, ки дар эдодиёти бадеии мардумй, ба вижа, дар ривояту надлдо аз боби вафодорй ва накукории саг сухан дар миён аст. Дар баробари дамаи ин вобаста ба хислатдои саг байни мардум дар гуна бовардо ва эътидодот ба вудуд омада, ба урфу одати ондо табдил ёфтаанд. Дар тасаввури мардум як хосияти саг ин аст, ки дар дое, ки вай бошад, дигар динсдои хилофи инс дузур дошта наметавонанд. Тибди боварй нисбат ба саг дар Кудистони