Календарно-обрядовая поэзия татарского народа

• Автор: Камалиева, Гульфия Зилифовна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2008
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 167 с.

Татарстан Республикасыныц Фэннэр академиясе ( Г.ИбраЬимов исемендэге Тел, эдэбият 11эм сэнгать институты
Камалиева Гелфия Зилиф кызы Татар халкыныц календарь йола поэзиясе
Белгечлек: 10.01.09 - фольклористика
ФИЛОЛОГИЯ ФЭНН0РЕ КАНДИДАТЫ
гыйльми д0Р0ж;0Сен©
ДИССЕРТАЦИЯ
Фэнни щггэкче -филология фэннэре докторы, профессор Урманчеев Фатих ИбраЬим улы
Казан
КЕРЕШ

Эчтэлек

IБУЛЕК
ЯЦА ЕЛНЫ КАРШЫ АЛУГА БАГЫШЛАНГАН ЙОЛА-Б0ЙР0МН0Р Б0М ХАЛЫК ЗЕЫРЛАРЫ
§1.Нэуруз
§ 2. Эмэл
§ 3. Нардуган
IIБУЛЕК
КЫШНЫ ОЗАТУ, ЯЗНЫ КАРШЫ АЛУ Б0М ЗЦИРНЕЦ ТЕРЕЛУЕ ЯКИ УЯНУЫ ШИГЪРИЯТЕ
§ 1. Карга боткасы - карга туе
§ 2. Боз озату, язгы ташу белэн бэйле йолалар
§ 3. Бэрмэнчек
§ 4. ЖДмчэчэк
§ 5. Алас
IIIБУЛЕК
ЯЗГЫ Ч0ЧУ Ь0М САБАНГА ЧЫГАР АЛДЫННАН УТК0РЕЛ0 ТОРГАН ЙОЛАЛАР Ь0М ФОЛЬКЛОР 0С0РЛ0РЕ
§ 1. Зэрэ яки Дэрэ боткасы
§ 2. Серэн
§3. Сабан туе
§ 4. Орлык чыгару
IV БУЛЕК
2Е0ЙГЕ КАЛЕНДАРЬ ЙОЛА ПОЭЗИЯСЕ
§1.ж;ыен
§ 2. Келэулэр, Ьава торышына тээсир иту белэн бэйле йолалар
1. Яцгыр келэве
2. Кояш келэве
3.Дир келэве
§ 3. Пештемэ. Боз яву

V БУЛЕК
УЦЫШ ЖЫЕП АЛУ БЕЛЭН БЭЙЛЕ ЙОЛАЛАР
§1.Уракесте
§ 2. Сембелэ
§ 3. Омэлэр
1.Каземэс е
2.Тула емэсе
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ

Аннан соц ж;ыелган кызлар йорт—ж;ирлэренэ атап уз йезеклэрен сала Ьэм йезекне кечкенэ бала чэнчэ бармагына киеп ала тора. Йозекне алганда кызлар кумэклэп ж;ырлап торалар. Дырньщ эчтэлегенэ карап килэчэкне сорыйлар. 0ченче тапкыр йезеклэрне мал—туарга, дуртенчесендэ ата-анага, туганнарга Ьэм иц соцыннан гына узлэренэ атап салалар.1 Йезек салып курэзэлек иткэндэге ж;ырлар сынамыш жырларьт дип атала. Бу йола хэзер дэ бар Ьэм халык аны ж;ырлап чынлап та килэчэкне эйтеп бирэ дип ышана.
Р.Г.Эхмэтьянов «Нардуган» сузенец башта бары юрауны гына ацлата, сонрак мэгьнэсе кицэеп китэ дигэн гипотеза эйтэ. «Нардуганда «тынга бару», «рэшэткэ кочу», «сарык тоту» її.б. терле багулар да популяр булган. «Тынга бару» килэсе елныц нинди булуын белергэ омтылыш, берэр кешенец ее янына барып тыцлап тору. Эйдэ кычкырган тавышлар ишетелсэ начарга, матур гына сейлэшсэлэр яхшыга юрап, ишеткэн сузлэрдэн нэрсэ булачагын белергэ омтылганнар. Курэзэлек итулэрнен, кубесе кызлар уз язмышларын, кияугэ кайчан чыгачакларын, кияу кеше нинди булачагын белергэ омтылуга кайтып кала. 0 борынгырак заманда елкэннэр, картлар килэсе елныц нинди булуын белергэ телэп фал салганнар. Алар иген уцышын, елныц нинди килуен, иллэрнец тыныч булуын белергэ телэгэнэр.
Хэзерге вакытта Нардуган Рождество, ягъни Раштуа белэн кушылып киткэн Ьэм керэшеннэр Раштуа кеннэрен дэ Нардуганга кертэлэр.
Кышкы кояш торгынлыгы кеннэрен Вятка губернасыныц Слобода еязендэ Чибитья, э Глазов еязендэ Вожо яки Божо дип атулары да мэгълум. Чибитья сузен Р.Г.Эхмэтьянов 25 декабрьдэн 5нче февральгэ кадэр дэвам иткэн кышкы челлэгэ туры килэ, шуца курэ ул чуваш теленнэн «Челлэ башы» дигэнне ацлатырга мемкин дип яза
Димэк, югарыда карап уткэнчэ Нардуган йоласы еч циклдан тора:
1. Нардуган эйтулэр. Йоланыц бу елеше Нэуруз йоласы белэн туры
килэ.
1 Закирова И.Г. Зэцгэр жсфаккэйлэр, эй, сузаек / И.Г.Закирова // Татар фольклоры мэсьэлэлэре. - Казан: Фикер, 2004. - Б.161.
2 Ахметьянов Р.Г. Сравнительное исследование татарского и чувашского языков
Р.Г. Ахметьянов. - М.: Наука, 1978. — Б.63.