Аллегорические рассказы в "Фихи мо фихи" Джалалиддина Руми

• Автор: Тохиров, Зиёратшох Шарифович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 155 с. : ил.

МУНДАРИЧА
Мукаддима
БОБИ І. Далолуддини Румй ва асархои насрии у
1. Чалолуддини Румй ва фаъолияти у дар наср
2. Сохтор ва мазмуни «Фихд мо фихи»
БОБИ II. «Фихи мо фихи» ва аньанаи хикояти тамсилй
1. Тамсил ва вазифахои бадеии он
2. Суннати насри тамсилии ирфонй то замони
Чдлолудцини Румй
БОБИ III. Тамсил дар «Фихи мо фихи»
1. Манобеи тамсилоти «Фихд мо фихи»
2. Мазмун ва сохти тамсилоти «Фихи мо фихд»
3. Тамсилоти «Фихи мо фихд» дар мукоиса бо тамсилоти «Маснавии маънавй»
Хулоса
Китобнома
МУКДЦЦИМА
Тасаввуф бонуфузтарин чараёни мафкуравии динию фалсафист, ки накдш мухимме дар инкишофи адабиёти форс-точик бозидааст. Тавассути бузургтарин намояндагони он, ки ба шеъру тасниф сару кор доштанд, назму насри форси ба тахдввули азиме ноил шуда, бузургтарин шохдсархри адибони форсизабон ба хазинаи адабиёти чахонй ворид шудаанд.
Тахкики рузгори адибони ориф, масъалахои эчодиёти онхр, накши ин адибон дар тахдввули анвои адабй дар шароити хозира аз вазифахои пурмасъулияти мухаккикон ва такозои замон аст. Гузашта аз он ки олимони зиёди Шарку Рарб рочеъ ба масъалахои мухимми таърих ва назарияи адабиёти форсу точик асархои пурарзише таълиф намудаанд, то хол масоили мубрам ва халношуда дар тахкикн он зиёданд. Илова бар ин назми ирфонй мавриди паясухиши бештари олимон карор гирифта бошад хам, перомуни осори мансури адибони ориф тахкикот камтар аст.
Мавлоно Далолуддин Мухаммади Балхй машхур ба Мавлавй аз маъруфтарин адибони ориф аст, ки аз замони худ cap карда, аз ричолу шуарои дарачаи аввали мутасаввиф эътироф дїудааст. То замони мо ин орифи раббонй тавассути «Маснавии маънавй» ва «Девони кабир» шухрат ёфта, дар ин замина рочеъ ба пахдухои гуногуни шеъри у, хусусан «Маснавй» асархои тадкикотии зиёде таълиф шудаанд.
У шоирест, ки баъди Саноию Аттор шеъри ирфониро ба куллаи баланди камолот расонид. Дар ин бора Абдулхусайни Зарринкуб навиштааст: «Баъд аз Аттор шеъри суфия ба авчи ношинохтае даст ёфт, ки Далолуддин Мухаммади Балхй онро тасхир кард ва баъд аз вай низ Хамчунон барои тамоми курун ва наслхои инсонй як куллаи тасхирнопазиру хоси у монд. «Маснавй»-и азими Мавлоно Далолуддин, ки дарвокеъ хосили
Дар таърифи ба ташбехи тамсилй додай адабиёшиноси то чи к Х.Шарифов низ хамин нуктахо зикр шудааст ва дар идомаи он мавчудияти ташбехи тамсилй дар ирсоли масал низ кайд шудааст: «Гох,о дар ташбех монандкунанда шакли зарбулмасалро мегирад ва ин ходиса дар шеъри шоирони сабки хиндй зиёд ба назар мерасад. Мисол, байте аз Сайидо:
Бе падар фарзайд помоли маломат мешавад,
Чун садаф бишкаст, об аз руи гавхар меравад.
Дар ирсоли масал маъмулан адоти ташбех, зикр намешавад» (143,82).
Зохиран, чунонки аз осори адибони гузашта ва муосир бармеояд, байни тамсил, ташбехи тамсилй ва ирсоли масал фарке намегузоранд. Сируси Шамисо ин нуктаро кайд карда навиштааст: «Маъмулан ташбехи тамсилию тамсил ва ирсоли масалро як нахв талаккй мекунанд, чунонки мегуянд асоси сабки хиндй тамсил аст, яъне ташбехи маъкуле ба махсуси мураккаб:
Афтодагй омуз, агар толиби файзй,
Хдргиз нахурад об замине, ки баланд аст.
Толибони файз афтода хастанд ва такаббур намекунанд (маъкул), зеро дар он сурат масали эшон масали замини баланде хохад буд, ки аз об бархурдор намешавад» (121,107).
Чунин тарзи фахмиши истилоххои мазкур, яъне як хел шарх ёфтани онхо дар асархои баъзе олимони точик, вси дар асри XX зиндагй кардаанд, ба назар мерасад. Масалан, Туракул Зехдй дар китоби «Санъати сухан» Хангоми шархи санъати «ирсоли масал» навиштааст: «Шоир барон таквияти даъвои худ баъзан аз зиндагии ичтимой, аз тачриба ва амапияи хаёти шахсй мисоле меорад. Храмин мисол овардани шоирон ирсоли масал ё тамсил