Субстантивные словосочетания в бойсунских говорах

• Автор: Курбонов, Содик Хамрокулович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 172 с.

Мундарида
Муцаддима
Боби І. Ибора^ои исмии изофй
1. Ибора^ои исму исм
2. Ибора^ои исму сифат
3. Ибора^ои исму шумора
4. Ибора^ои исму чонишин
Боби II. Ибора^ои исмии навъи «Ахмада китобаш»,
«китобаш Ахмада» ва «А^мад китобаш»
1. Иборазон навъи «Ахмада китобаш»
2. Ибора^ои навъи «китобаш Ахмада»
3. Ибора^ои навъи «А^мад китобаш»
Боби III. Ибора^ои исмии алоцаи ^амро^й ва
вобастагй
1. Ибора^ои исмии алоцаи ^амро^й
а) Ибора^ои исму шумора
б) Ибора^ои исму чонишин
2. Ибораои исмии алок;аи вобастагй
а) Ибора^ои исмй бо пешоянд^о
б) Ибора^ои исмй бо пасоящщо
Хулоса
Замима
Адабиёт

МУ^ДДИМА
Бе>;тарин дастоварди инсон бо забои ифода кардани фикр мебошад. Пешрафту тарак;к;иёти домеа дар бахшдои фар^ангй, сиёсй ва икдисодй сараввал бо забои шакл мегиранд. Бо забои таърихи гузаштаву имрузаи инсон баён мегардад. Забои падидаи идтимой буда, х,ар шакл ва маънои во^ид^ои забонй аз ро^и тайкардаи хал к; у миллатх,о далолат меди^анд.
Вазифаи аввалиндарадаи кар як забоншинос аз нишон додани заминаи гуногуни шаклгирии во^ид^ои забонй иборат аст, ки ин барои муайян кардани ташаккулу та^аввули кар як забон ёрй мерасонад.
Баён дар шакли думла ифода мегардад. Дар сохтори думла ибора мавдеи хос дорад. Ибора чун во^иди номинативй дорой шакл ва маънои забонй буда, байни дузь^ои таркибии он ало^аи ногусастанй мавдуд аст. Вобаста ба мавцеъ ва так;озои нутк; ибора дар ифодаи фикр дар к;олабх,ои гуногуни синтаксисй истифода шуда, боиси пайдоиши шакл^ои мухталифи синтаксисй гардидааст. Ибора бо баъзе хусусиятуон забонй ба калима ва думла наздикй дошта, бо тарзи алоцамандшавии дузъуо, ифодаи маънох,ои грамматики ва вазифаи забониаш аз онуо тафовут дорад (1.31, 537). Забоншиноси маъруфи рус Виноградов В. В. оид ба диуатуои фарккунандаи водидхои синтаксисй-ибора ва думла ба таври мукаммал мулоуича рондааст (1.21, 3-24; 1.23, 10-64; 1.24), ки чунин заминагузории дакдщ боиси тадкик, ва таълими сареуи ин бахш дар забопуои олам, аз думла забонй тодикй, гаштааст.
Ибора мафкуми мураккабу томро ифода карда, чун дузъе аз синтаксис бо тарзи алодамандшавии дузь^о, навъи калима^ои дузъуоро ташкилди^анда ва ифодаи маъно нозукиуои хоси ин бахшро бозгуй мекунад.
Такки^и ибора дар забоншиносии тодик баъд аз солкой 1950 огоз ёфтааст. Оид ба хелуои ин вох,иди синтаксисй дар заминаи маводи забонй адабии муосир рисолакои зиёди илмй навишта шуда, колаб^ои асосии он бо
мавриди дарадаи баланди ахбориро доро будани муайянкунанда- баробар бо муайяншаванда ё бештар аз он, истифода мегарданд. Дар аввали ибора омадани муайянкунанда талаботи асосиро, ки дар аввали фраза омадани дузъ дар шакли алодамандшавидо мавдеи мунимро дороет, дар нутк;и гуфтугуй таъмин менамояд» (1.61, 216).
Дар ибора^ои исмии навъи «ганда одам» ва «ганди одам» дузъи эзондинанда барон таъкид пеш аз калимаи асосй омадааст, ки шакли маъмулии ин навь ибора^ои исмй навъи бо изофат суратёфтаи «одами ганда» мебошад ва бештар дар ландаву забони гуфтугуй аз ин шаклно истифода мебаранд. Ьушди Ь^осимова М.Н. оид ба ин ибора^о бамаврид мебошад: «Хусусияти дигари муайянкунанда^ои изофй аз он иборат аст, ки баъзе муаиянкунанда^о дои худро иваз мекунанд. Дар ин ^олат бандаки изофй меафтад ва ё бандаки изофиро муайянкунанда дабул мекунад, ба тарзи дигар иштироки бандаки изофй факултативй мегардад. Ин олат низ ба ифодаи муаяйнкунанда^о ало^аманд аст» (1.59, 20).
Дар иборанои исмии навъи «ганди одам» ва «ганда одам» баръакси шакли аслиашон- «одами ганда» таъкиди хоси муайянкунанда х,ис карда мешавад. Забоншиноси рус Шишкина И.П. а^амияти аввалиндарада доштани омузиши вариантной синтаксисиро, ки барои муайян сохтани хусусиятнои алок;аи грамматикии иборах,о кумак мерасонад, дуруст к;айд намудааст (1.153, 130). Доираи чунин ифодасозии маъной ба табиату хусусиятнои лафзи шевагй мусоидат менамояд ва фикри моро гуфта.уои Абдурах,имов С., ки дар боби иборанои исмии ал о к а и намрох,й овардааст, бори дигар тацвият меди^ад: «Иборанои исмии бо сифати дарадаи оддй (бо алок;аи намР°^й~ С.Д.) бештар дар назм кор фармуда мешаванд» ва «Гох, -гоно дар наср низ барои таъкид сифати дарадаи оддй пеш аз дузъи асосй истифода мешавад»