Многозначные соматические лексические единицы "Шахнаме" Абулкасима Фирдоуси

• Автор: Бободжанова, Дилбарджон Абдумуминовна
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 141 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ДУМХУРИИ ТОЧ.ИКИСТОН ДОНИШГОХИ ДАВЛАТИИ ХУДАНД БА НОМИ АКАДЕМИК Б. ГАФУРОВ
Ба хукми дастнавис
Бободонова Дилбардон Абдумуминовна
Вох,идх,ои лугавии сермаънои соматикй дар «Шох,нома»-и Абулк,осим Фирдавсй
РИСОЛА
барои дарёфти дарадаи илмии номзади илмх,ои филолога аз руи ихтисоси 10.02.22. - Забонх,ои мамолики хоридии Аврупо, Осиё, Афридо, бумиёни Амрико ва Австралия
(забони тодикй)
Рох,бари илмй:
номзади илмхри филологй,
дотсент Давронов А.
Худанд

МУН ДА РИНА
Мудадцима
Боби якум. Сермаъной ва роддои ифодаи он дар «Шоднома»
1.1. Калима ва маънодои он
1.2. Мавдеи мадоз дар сермаъноии калимадо
1.2.1. Роди метафории сермаъной
1.2.2. Роди метонимии сермаъной
1.2.3. Роди синекдохии сермаъной
1.3. Сермаъной ва додисадои дигари маъной
1.3.1. Сермаъной ва омонимдо
1.3.2. Сермаъной ва синонимдо
1.3.3. Сермаъной ва антонимдо
Боби дуюм. Надши вожадои сермаъно дар калимасозй ва созмони водиддои фразеологй
2.1. Надши вожадои сермаъно дар калимасозй
2.1.1. Роди лугавй-маъноии калимасозй
2.1.2. Роди морфологии калимасозй
2.2. Надши вожадои сермаъно дар созмони водиддои фразеологй
2.3. Таркиб ва иборадои фразеологй
Боби сеюм. Хусусиятдои маъноию услубии вожадои сермаъно ва
водиддои фразеологй бо калимадои сермаъно
3.1. Вазифадои маъноию услубии вожадои сермаъно дар «Шоднома»
3.2.Вазифадои услубии водиддои фразеологй бо калимадои
сермаъно
3.3. Калимадои сермаъно ва хусусиятдои бадеии ондо
Хулоса
Руихати адабиёти истифодашуда
Ихтисорадо

МУКДЦДИМА
Вазъи ташаккул ва инкишофи забони адабй дар дар давру замон аз руи осори хаттй - адабй, илмй, таърихй ва амсоли ондо муайяы ва мударрар карда мешавад. Мадз дар осори хаттй забони адабй дар масири таърих бо хусусиятдои хос ва вижагидои лугавию маъной, сарфию надвй ва услубии хеш арзи в у дуд мекунад. Вижагй ва хусусиятдои хоси забоии адабй бошад, бахусус дар услуби бадей беш аз дама тадассум меёбад ва бо дарназардошти ин сифати услуби бадей мудаддидони забои толибан ба омузишу таддиди забони назму насри бадей ва дисман илмй таваддуд зодир намудаанд.
Масъалаи сермаъноии водиддои лугавй низ аз думлаи он руйдоддои забоние дисоб меёбад, ки симои таркиби лугавии забонро дар дар давру замон муайян месозад. Х,ануз донишмандони дунёи дадим дар Хитой, Х,индустон ва Юнон ба сермаъноии калимадо дар забондои худ эътибор дода, аз руи маводи забондои хеш оид ба ин масъала издори адида кардаанд (74,3; 105,9; 106,10).
Мавзуи сермаъноии водиддои лугавй, дар забошниносии рус даматарафа мавриди таддид ва ковишдои амид дарор гирифтааст. Мо дар мавриди зарурй ба он такя ходем намуд. Маъмулан, дар забоншиносии рус се роди кучидани маъной калима ё сермаъной собит гардидааст - метафора, метонимия ва синекдоха (29,81-84; 60,198-200; 65,13-15; 122,75-84).
Ба адидаи забоншинос Д.Н.Шмелев, сермаъноии водиддои лугавй (полисемия) ду ва ё зиёда маънидоро дар бар гирифта, «Байни маънидои водиддои лугавии сермаъно, - менависад вай, - робитаи маъной (семантикй) бардой аст, ки тавассути дузъдои умумияти маъной дошта - сема ифода мегардад» (66,382).
Мавзуи сермаъноии водиддои лугавии забони тодикии адабй (дам аз назари диахронй ва дам синхронй) дар забоншиносии тодик то дое дадафи бадс ва баррасй дарор гирифтааст. Олимони забоншиноси тодик то ба имруз

пеш аз дама, ба пайдоиши маънои нав, ба раванди кучидани номи як чиз ба чизи дигар водеъ мешавад.
Метафора лафзи юнонй буда, маънои «кучидан», «гузаронидан»-ро дорад. Вай на тандо захираи нутди образнок (шоирона), балки манбаи маънодои нави калима дам мебошад, ки баробари тавсиф вазифаи номбаркуниро дам адо мекунад (66,296).
Ба адидаи М.И.Фомина, маънои метафорй «на тандо воситаи бадодидй, балки вазифаи номбаркунии калима дам аст, ки мафдуми навро бо мафдуми кудна, калимаи шинос, додисаи нави даётро бо мафдуми кудна номбар мекунад» (154,43).
Б.Н.Головин муътадид аст, ки маъмулан «маънои нав бо роди гузаштани маънои калимаи мавч,уда ба чизи нав, ки доло он ном надорад, ба вучуд меояд» (29,81).
Гузаштани калима дамчун иом аз як чиз ба чизи дигар, ки калима маънои мадозй мегирад, мадоз ном дошта, дар асоси монандии як чиз ба чизи дигар ё дар асоси алодаи чиздо ба якдигар ба вудуд меояд.
Метафора ба х ел дои мухтасар ё содда, муфассал ё тафсирй дудо мешавад. Дар метафораи мухтасар (содца, оддй) чиз ё додисадо аз ягон дидат умумият доранд. Масалан, исми лаб тараф ё канори чиздоро ифода мекунад: лаб - 1. канори дадони инсон ва дайвон: Ба як даст гирад рухи Шадрноз, Ба дигар адиди лаби Арнавоз (152,1,115).
Дар метафораи муфассал монандии чизу додиса аз якчанд дидат ифода мешавад, яъне алодаи чандинтарафаи чизу додиса ва ашё мавдуд аст. Масалан, калимаи сар - дисми аввал, дисми боло, огози дар чиз ва гайра.
Сар - 1. узв: Ба падруд кардан гирифташ ба бар, Басе буса додаш ба чашму ба сар; 2. дисми болои чиз: Сар андар сурайё яке куд дид, Ту гуфтй ситора биходад кашид (9,322).